U tuyến yên là bệnh gì? Có nguy hiểm không?

U tuyến yên là gì?

Tuyến yên là một tuyến nhỏ có kích thước bằng hạt đậu, nối với vùng dưới đồi ngay sau mũi. Tuyến yên có hai thùy: Thùy trước và thùy sau. Mỗi thùy tiết ra các hormone khác nhau.

Tuyến yên giải phóng một số hormone quan trọng cho cơ thể, bao gồm:

• Hormone vỏ thượng thận (ACTH hoặc corticotropin): ACTH kích thích tuyến thượng thận giải phóng các hormone như cortisol và aldosterone. Các hormone này giúp điều chỉnh quá trình chuyển hóa carbohydrate/protein và cân bằng nước/natri.
• Hormone chống bài niệu (ADH hoặc vasopressin): Hormone này thúc đẩy quá trình giữ nước.
• Hormone kích thích nang trứng (FSH) và Hormone tạo hoàng thể (LH): Những hormone này kiểm soát việc sản xuất hormone sinh dục (estrogen và testosterone).
• Hormone tăng trưởng (GH): Đây là hormone chính điều chỉnh quá trình trao đổi chất và tăng trưởng.
• Oxytocin.
• Prolactin: Hormone này kích thích tiết sữa mẹ.
• Hormone kích thích tuyến giáp (TSH): TSH kích thích tuyến giáp giải phóng hormone tuyến giáp. Hormone tuyến giáp giúp kiểm soát quá trình trao đổi chất cơ bản và đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng và trưởng thành. Hormone tuyến giáp ảnh hưởng đến hầu hết mọi cơ quan trong cơ thể.

U tuyến yên là khối u lành tính (không phải ung thư) ở tuyến yên. Không giống như ung thư, u tuyến yên không lan sang các cơ quan khác của cơ thể. Nhưng khi u tuyến yên phát triển tăng dần kích thước, có thể gây áp lực lên các cấu trúc gần đó và gây ra nhiều triệu chứng khác nhau.

Những dấu hiệu và triệu chứng của u tuyến yên

U tuyến yên thường biểu hiện bằng tình trạng tăng kích thước tuyến yên. Điều này có thể gây tăng áp lực hoặc làm tổn thương các cơ quan gần đó, bao gồm:

Vấn đề về thị lực

Khoảng 40% đến 60% số người bị u tuyến yên có dấu hiệu suy giảm thị lực (mờ hoặc nhìn đôi). U tuyến yên sẽ chèn ép giao thoa thị giác (nơi hai thần kinh thị giác giao nhau) của bạn, dẫn đến khiếm khuyết về trường thị giác như mất thị lực ngoại vi (mất thị lực khi nhìn nghiêng).

Đau đầu

Những người bị u tuyến yên thường than phiền tình trạng đau đầu. Điều này có thể là do u tuyến yên lớn gây áp lực lên các mô gần đó, nhưng đau đầu là một triệu chứng phổ biến do đó mọi người cũng có thể bị đau đầu vì những nguyên nhân khác.

Thiếu hụt hormone

U tuyến yên có thể gây ra tình trạng thiếu hụt một hoặc nhiều hormone do tổn thương mô tuyến yên. Điều này có thể gây ra hoạt động kém của tuyến yên, còn được gọi là suy tuyến yên.

Tùy vào hormone nào của tuyến yên bị thiếu hụt sẽ gây ra các triệu chứng khác nhau.

• Thiếu hụt hormone LH và FSH dẫn đến nồng độ testosterone (LH) và estrogen (FSH) thấp, tình trạng này còn được gọi là suy sinh dục. Các triệu chứng của suy sinh dục bao gồm bốc hỏa và khô âm đạo ở nữ giới, rối loạn cương dương và giảm sự phát triển của lông trên mặt/cơ thể ở nam giới, thay đổi tâm trạng, giảm ham muốn tình dục và mệt mỏi.
• Thiếu hụt hormone TSH sẽ dẫn đến tình trạng giảm sản xuất hormone tuyến giáp, hay gọi là suy giáp. Các triệu chứng của suy giáp bao gồm mệt mỏi, táo bón, nhịp tim chậm, da khô, sưng chân tay và giảm phản xạ.
• Thiếu hụt hormone ACTH có nghĩa là bạn không sản xuất đủ cortisol, hay suy tuyến thượng thận. Các triệu chứng của suy tuyến thượng thận bao gồm huyết áp thấp, buồn nôn, nôn, đau bụng và chán ăn.
• Thiếu hụt hormone GH dẫn đến thiếu hụt hormone tăng trưởng. Bạn sẽ có các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi của bạn. Ở người lớn, thiếu GH dẫn đến mệt mỏi và giảm khối lượng cơ.

Tăng tiết hormone

Ngoài làm thiếu hụt hormone, một số trường hợp u tuyến yên có thể gây ra tình trạng tăng tiết hormone, gây dư thừa. Tình trạng này có thể gây ra các bệnh lý sau:

U tuyến prolactin: Đây là loại u tuyến yên thường gặp nhất. Tình trạng này sẽ tạo ra nhiều hormone prolactin còn gọi là tăng prolactin máu. Nồng độ prolactin cao làm ảnh hưởng chức năng sinh sản bình thường gây triệu chứng vô sinh, tiết dịch sữa từ núm vú khi không mang thai.

U tuyến somatotroph: U tuyến somatotroph sẽ làm tăng sản xuất hormone tăng trưởng (còn gọi là somatotropin). Đây là nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh to đầu chi, một tình trạng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng do cơ thể có quá nhiều hormone tăng trưởng.

U tuyến corticotroph: U tuyến corticotroph sẽ tăng sản xuất hormone vỏ thượng thận (ACTH). ACTH kích thích tuyến thượng thận của bạn tạo ra hormone steroid, bao gồm cả cortisol. U tuyến corticotroph gây ra hội chứng Cushing, gồm các triệu chứng dễ bị bầm tím, yếu cơ, vết rạn da rộng ở bụng, huyết áp cao, đái tháo đường tuýp 2…

U tuyến thyrotroph: U tuyến thyrotroph gây tình trạng sản xuất quá nhiều hormone kích thích tuyến giáp (TSH) và rất hiếm gặp. TSH kích thích tuyến giáp sản xuất và giải phóng hormone tuyến giáp. TSH dư thừa sẽ dẫn đến dư thừa hormone tuyến giáp, gây ra bệnh cường giáp và làm tăng quá trình trao đổi chất của bạn.

U tuyến gonadotroph: U tuyến gonadotroph sản xuất quá nhiều gonadotropin, là hormone hoàng thể (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH). Những khối u tuyến này có thể gây ra kinh nguyệt không đều, hội chứng quá kích buồng trứng ở nữ giới, ở nam giới nó có thể gây ra tinh hoàn to, giọng nói trầm hơn, hói ở thái dương và mọc lông mặt nhanh.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh u tuyến yên (nếu có)

Nếu không được điều trị, một số u tuyến yên (chủ yếu là u tuyến yên kích thước lớn và u tuyến yên tăng tiết hormone) có thể gây ra các tình trạng bệnh lý nghiêm trọng.

Một biến chứng rất hiếm gặp của u tuyến yên khi không được điều trị là xuất huyết tuyến yên. Xuất huyết tuyến yên thường do chảy máu bên trong u tuyến yên. Tuyến yên của bạn bị tổn thương khi khối u đột nhiên to ra, gây chảy máu vào tuyến yên hoặc chặn nguồn cung cấp máu cho tuyến yên. U tuyến càng lớn thì nguy cơ xuất huyết tuyến yên càng cao.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi bạn có bất kỳ dấu hiệu và triệu chứng dưới đây, hãy gọi cấp cứu và đến bệnh viện ngay lập tức:

• Đau đầu dữ dội.
• Liệt cơ mắt, gây ra hiện tượng nhìn đôi hoặc khó mở mí mắt.
• Mất thị lực ngoại vi hoặc mất toàn bộ thị lực ở một hoặc cả hai mắt.
• Huyết áp thấp, buồn nôn và nôn do suy tuyến thượng thận cấp.
• Thay đổi tính cách do một trong các động mạch ở não (động mạch não trước) đột nhiên bị hẹp lại.

Nguyên nhân dẫn đến u tuyến yên

Đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa chắc chắn về nguyên nhân chính xác gây u tuyến yên. Nhưng một số u tuyến yên được thấy có liên quan đến những thay đổi ngẫu nhiên hoặc đột biến trong gen. Những thay đổi này khiến các tế bào trong tuyến yên của bạn phát triển ngoài tầm kiểm soát, tạo thành khối u (tăng trưởng).

U tuyến yên cũng liên quan đến một số bệnh lý di truyền nhất định, bao gồm:

• Đa u tuyến nội tiết type 1 (Multiple Endocrine Neoplasia Type 1, MEN1): MEN1 là gen ức chế khối u. Đột biến mất chức năng ở gen này dẫn đến hình thành khối u ở tuyến cận giáp, tuyến tụy và tuyến yên.
• Đa u tuyến nội tiết type 4 (Multiple Endocrine Neoplasia Type 4, MEN4): MEN 4 có đột biến ở gen ức chế kinase phụ thuộc cyclin 1B (CDKN1B) biểu hiện bằng khối u tuyến yên, cường cận giáp, khối u thần kinh nội tiết ở tinh hoàn và cổ tử cung.
• Phức hợp Carney (Carney complex).
• Hội chứng X-LAG (X-LAG syndrome).
• U tuyến yên gia đình liên quan đến succinate dehydrogenase.
• U sợi thần kinh type 1 (Neurofibromatosis type 1).
• Hội chứng Von Hippel–Lindau (Von Hippel–Lindau syndrome).