Psyllium husk là gì? Công dụng và cách dùng

Psyllium husk là gì?

Psyllium husk là vỏ hạt của cây Plantago ovata, thường được gọi là hạt mã đề. Đây là một nguồn chất xơ hòa tan tự nhiên, có khả năng hút nước và tạo gel trong ruột, hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả.

Psyllium husk thường được sử dụng để điều trị táo bón, cải thiện nhu động ruột, đồng thời giúp giảm cholesterol máu và kiểm soát đường huyết. Ngoài ra, nhờ tạo cảm giác no lâu, psyllium cũng hỗ trợ kiểm soát cân nặng.

Hiện nay, psyllium husk có mặt trong nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng, bột pha uống hoặc viên nang, và được xem là một lựa chọn an toàn, hiệu quả cho sức khỏe tiêu hóa và tim mạch.

Điều chế sản xuất Psyllium husk

Trong bối cảnh xu hướng sống lành mạnh ngày càng phát triển, đặc biệt là nhu cầu tăng cường chất xơ trong khẩu phần ăn để hỗ trợ tiêu hóa và kiểm soát cholesterol, Psyllium husk (vỏ hạt mã đề) đã trở thành một nguyên liệu được ưa chuộng trong ngành thực phẩm chức năng tại nhiều quốc gia như Ấn Độ, Hoa Kỳ, Đức và Nhật Bản.

Psyllium husk là lớp vỏ ngoài của hạt cây Plantago ovata. Sau khi thu hoạch, hạt được làm sạch bằng phương pháp cơ học để loại bỏ bụi bẩn và tạp chất. Tiếp đến, vỏ hạt được tách ra nhờ quá trình nghiền nhẹ, sau đó trải qua các bước sàng lọc và phân loại bằng công nghệ trọng lực hoặc không khí nhằm thu được phần vỏ tinh khiết nhất. Vỏ hạt sau đó có thể được để nguyên hoặc xay mịn thành bột, tùy theo mục đích sử dụng.

Tùy vào công nghệ ứng dụng, psyllium husk có thể được chế biến thành nhiều dạng: Dạng thô (raw husk), dạng bột (powdered husk), hoặc dạng vi hạt (microgranules), phục vụ cho các ngành như dược phẩm, thực phẩm chức năng, thực phẩm cho người ăn kiêng và cả ngành công nghiệp thực phẩm. Trong đó, các yếu tố như độ ẩm, mức độ tinh khiết, khả năng trương nở trong nước và độ nhớt được kiểm soát nghiêm ngặt để đảm bảo hiệu quả sinh học.

Bên cạnh đó, việc bảo quản psyllium husk cũng rất quan trọng nhằm duy trì độ ổn định và chất lượng của sản phẩm. Thông thường, sản phẩm được đóng gói trong bao bì hút ẩm, bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát để hạn chế sự phát triển của vi sinh vật và quá trình oxy hóa.

Cơ chế hoạt động

Cơ chế hoạt động của psyllium husk chủ yếu dựa trên khả năng hấp thụ nước và tạo thành một chất gel nhớt trong hệ tiêu hóa, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.​

Khi vào đường tiêu hóa, psyllium husk hấp thụ nước và phồng lên, tạo thành một khối gel lớn. Quá trình này làm tăng khối lượng và độ mềm của phân, kích thích nhu động ruột, giúp việc đi tiêu trở nên dễ dàng hơn, đặc biệt hữu ích trong việc điều trị táo bón.

Hỗ trợ giảm táo bón

Hỗ trợ giảm táo bón là chỉ định được biết đến và có bằng chứng mạnh mẽ nhất của Psyllium husk. Psyllium husk được sử dụng để điều trị táo bón mãn tính, nhờ cơ chế tăng tái hấp thu nước ở ruột, làm tăng trọng lượng phân và cải thiện độ đặc của phân, giúp phân dễ dàng di chuyển hơn.

Hỗ trợ kiểm soát đường huyết ở người bệnh tiểu đường type 2

Psyllium husk có thể giúp giảm nồng độ glucose trong huyết thanh và mức HbA1c ở người bệnh tiểu đường type 2. Cơ chế hoạt động có thể liên quan đến khả năng tạo gel của Psyllium husk, làm chậm quá trình hấp thu glucose ở ruột.

Hỗ trợ giảm cholesterol, đặc biệt là LDL - cholesterol

Việc sử dụng Psyllium husk có tác dụng nhất quán nhất trong việc giảm cholesterol LDL.

Duy trì thuyên giảm ở bệnh nhân viêm loét đại tràng

Một nghiên cứu cho thấy việc sử dụng hạt Psyllium husk (20 gam mỗi ngày) trong một năm giúp duy trì thuyên giảm và tăng butyrate trong phân tương đương với liệu pháp dùng thuốc tiêu chuẩn.

Hỗ trợ giảm triệu chứng trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

Psyllium husk (15 gam mỗi ngày trong 10 ngày) đã cho thấy sự cải thiện lâm sàng các triệu chứng GERD. Tuy nhiên tác dụng này chỉ là lợi ích tiềm năng.

Hỗ trợ giảm cân và cải thiện thành phần cơ thể

Khi dùng trước hoặc cùng bữa ăn, Psyllium husk có thể giúp giảm nhẹ các chỉ số khối lượng cơ thể ở những người có BMI cao.

Cách dùng

Psyllium thường được dùng ở dạng bột vỏ.

Cách dùng bột vỏ Psyllium cho người lớn thường là hòa tan trong nước. Một nguồn khác cụ thể là hòa trong 8 oz (khoảng 240ml) nước hoặc nước trái cây.

Nên uống Psyllium với nhiều nước để tránh đầy hơi và giảm nguy cơ tắc nghẽn ruột. Vì lý do này, Psyllium không được khuyến cáo sử dụng cho những người không thể duy trì lượng nước uống tăng lên.

Một số nghiên cứu cho thấy các tác dụng như ức chế sự thèm ăn hoặc giảm lượng đường trong máu rõ rệt hơn khi uống Psyllium trước hoặc trong bữa ăn. Cụ thể, việc ức chế sự thèm ăn đã được quan sát thấy ở những người tham gia dùng 7.4 – 23 gram Psyllium ngay trước bữa ăn.

Nên bắt đầu với liều nhỏ hơn và tăng dần tùy theo đáp ứng của từng cá nhân để giảm thiểu các tác dụng phụ như co thắt dạ dày thoáng qua và khó chịu ở đường ruột.

Đối với dạng viên nang hoặc các dạng bào chế khác, nên tuân theo hướng dẫn của nhà sản xuất trên bao bì.

Liều dùng

Người lớn:

• Đối với táo bón: Liều dùng điển hình của bột vỏ Psyllium là 15 gram, 1 – 3 lần mỗi ngày, hòa tan trong nước. Các thử nghiệm lâm sàng cũng đã sử dụng liều lượng từ 10.2 – 40 gram mỗi ngày trong hai đến tám tuần. Một nguồn khác đề xuất liều 2.5 - 7.5 g hòa trong 8 oz nước, dùng đường uống, tối đa 30 g/ngày chia làm nhiều lần, hoặc 1 thìa cà phê hoặc 1 thìa canh hòa trong 8 oz nước uống một đến ba lần mỗi ngày, tùy thuộc vào sản phẩm.
• Kiểm soát cholesterol: Liều dùng dao động từ 2.4 – 20.4 gram mỗi ngày.
• Hỗ trợ giảm cân: Liều dùng từ 7 – 15 gram mỗi ngày.
• Kiểm soát đường huyết: Liều dùng từ 3.1 – 13.6 gram mỗi ngày trong 6 – 12 tuần đã được sử dụng.
• Liều dùng 5 – 10 gram, ba lần mỗi ngày thường được dung nạp tốt.

Trẻ em:

• Trẻ em dưới 6 tuổi: Chưa xác định được tính an toàn và hiệu quả.
• Trẻ em 6 - 12 tuổi: 1.25 - 15 g/ngày uống bằng đường uống trong 8 oz nước chia làm nhiều lần.
• Trẻ em trên 12 tuổi: Liều dùng tương tự như người lớn, 2.5 - 7.5 g trong 8 oz nước, dùng đường uống, tối đa 30 g/ngày chia làm nhiều lần.

Đối tượng khác:

Không có thông tin cụ thể về liều dùng cho các đối tượng đặc biệt khác được đề cập rõ ràng trong các nguồn.

Quá liều và xử trí

Thông tin về quá liều và độc tính của Psyllium husk từ các nguồn chủ yếu tập trung vào các nguy cơ tiềm ẩn khi sử dụng không đúng cách, đặc biệt là liên quan đến việc không uống đủ nước.

• Nguy cơ tắc nghẽn ruột: Nếu Psyllium husk được dùng mà không có đủ lượng nước, nó có thể trương nở quá mức trong đường tiêu hóa và gây ra tắc nghẽn ruột. Tình trạng này có thể nghiêm trọng và cần can thiệp y tế.
• Táo bón nặng hơn: Thay vì giảm táo bón, việc dùng quá nhiều Psyllium hoặc không đủ nước có thể làm tình trạng táo bón trở nên tồi tệ hơn. Trong trường hợp nghiêm trọng, điều này có thể dẫn đến tắc nghẽn ruột.
• Phản ứng dị ứng nghiêm trọng (Anaphylaxis): Mặc dù không trực tiếp liên quan đến quá liều theo nghĩa dùng một lượng lớn hơn nhiều so với khuyến cáo, nhưng ở những người mẫn cảm với Psyllium hoặc các thành viên của họ thực vật Plantaginaceae, ngay cả một lượng nhỏ cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng. Các triệu chứng có thể bao gồm khó thở, phát ban, sưng tấy và sốc.

Các nguồn không cung cấp thông tin chi tiết cụ thể về liều lượng Psyllium được coi là gây độc hoặc các triệu chứng đặc trưng của việc dùng quá liều lượng lớn ngoài các nguy cơ tắc nghẽn và tác dụng phụ tiêu hóa được biết đến.

Cách xử lý khi dùng quá liều:

• Trong trường hợp nghi ngờ quá liều Psyllium husk, đặc biệt nếu có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng nào sau đây, cần ngay lập tức tìm kiếm sự trợ giúp y tế:
• Đau bụng dữ dội;
• Bụng trướng to;
• Không thể đi tiêu hoặc trung tiện;
• Nôn mửa;
• Khó thở hoặc thở khò khè;
• Phát ban, ngứa hoặc sưng tấy.

Việc điều trị sẽ tập trung vào việc giảm các triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng. Điều này có thể bao gồm bù nước, sử dụng thuốc nhuận tràng khác (dưới sự giám sát của bác sĩ) hoặc các biện pháp can thiệp khác tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng. Nếu nghi ngờ phản ứng dị ứng nghiêm trọng, cần gọi cấp cứu ngay lập tức.

Cách xử lý khi quên liều

Khi bạn quên một liều Psyllium husk, cách xử lý tốt nhất thường là:

• Uống liều đã quên ngay khi bạn nhớ, trừ khi đã gần đến thời điểm dùng liều kế tiếp.
• Nếu đã gần đến thời điểm dùng liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và tiếp tục lịch dùng thuốc bình thường.
• Không uống gấp đôi liều để bù cho liều đã quên. Việc này có thể làm tăng nguy cơ tác dụng phụ.

Lưu ý: Liều dùng trên chỉ mang tính chất tham khảo. Liều dùng cụ thể tùy thuộc vào thể trạng và mức độ diễn tiến của bệnh. Để có liều dùng phù hợp, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên viên y tế. Không tự ý sử dụng khi chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Trong y học

Hỗ trợ điều trị táo bón và tiêu chảy: Psyllium husk hoạt động như một chất nhuận tràng tự nhiên, giúp tăng khối lượng và độ mềm của phân, từ đó hỗ trợ điều trị táo bón hiệu quả. Ngoài ra, nó còn giúp làm giảm triệu chứng tiêu chảy bằng cách hấp thụ nước dư thừa trong ruột, giúp phân trở nên đặc hơn. ​

Kiểm soát đường huyết và cholesterol: Việc bổ sung psyllium husk vào chế độ ăn có thể giúp ổn định mức đường huyết, đặc biệt hữu ích cho những người mắc bệnh tiểu đường loại 2. Bên cạnh đó, psyllium husk có khả năng liên kết với cholesterol trong ruột, ngăn chặn sự hấp thụ của nó vào máu, từ đó giúp giảm mức cholesterol LDL (xấu) và tổng cholesterol, hỗ trợ sức khỏe tim mạch.

Trong công nghệ làm đẹp

Chất làm dày tự nhiên: Trong các sản phẩm chăm sóc da như kem dưỡng, lotion và mặt nạ, psyllium husk đóng vai trò như một chất làm dày tự nhiên, giúp cải thiện kết cấu và độ nhớt của sản phẩm. ​

Ổn định công thức mỹ phẩm: Psyllium husk giúp ổn định các nhũ tương trong mỹ phẩm, đảm bảo sản phẩm duy trì được độ đồng nhất và chất lượng theo thời gian. ​

Trong thực phẩm

Tăng hàm lượng chất xơ: Psyllium husk được thêm vào các sản phẩm thực phẩm như ngũ cốc, bánh mì và đồ uống để tăng hàm lượng chất xơ, hỗ trợ tiêu hóa và duy trì sức khỏe đường ruột.

Chất tạo gel và làm dày: Nhờ khả năng tạo gel và giữ nước, psyllium husk được sử dụng như một chất làm dày tự nhiên trong các sản phẩm như kem, nước sốt và đồ uống, cải thiện kết cấu và độ nhớt của sản phẩm.

Lưu ý chung

• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi bắt đầu sử dụng , đặc biệt nếu bạn có bất kỳ tình trạng sức khỏe nào hoặc đang dùng bất kỳ loại thuốc nào.
• Uống đủ nước: Luôn pha Psyllium husk với ít nhất 8 oz (khoảng 240ml) nước hoặc nước trái cây và uống ngay sau đó. Việc này rất quan trọng để tránh bị đầy hơi và giảm nguy cơ tắc nghẽn ruột.
• Không dùng cho người không thể duy trì đủ lượng nước uống: Psyllium không được khuyến cáo sử dụng cho những người không thể duy trì lượng nước uống tăng lên, ví dụ như người bị hạn chế vận động hoặc có vấn đề về nhận thức.
• Bắt đầu với liều thấp: Nên bắt đầu với liều nhỏ hơn so với liều khuyến cáo và tăng dần tùy theo phản ứng của cơ thể để giảm thiểu các tác dụng phụ như co thắt dạ dày và khó chịu ở đường ruột.
• Thận trọng với người có tiền sử dị ứng: Những người có tiền sử dị ứng với Psyllium hoặc bất kỳ thành viên nào của họ thực vật Plantaginaceae.
• Nguy cơ nhạy cảm nghề nghiệp: Những người làm việc thường xuyên với bột Psyllium có thể phát triển sự nhạy cảm hoặc làm trầm trọng thêm dị ứng do hít phải các hạt bột.

Lưu ý về tương tác thuốc

Mặc dù Psyllium husk không có nhiều tương tác thuốc nghiêm trọng đã biết, nhưng về mặt lý thuyết, nó có thể ảnh hưởng đến sự hấp thu của một số loại thuốc uống nếu dùng đồng thời do khả năng hấp thụ nước và trương nở. Để giảm thiểu nguy cơ này, nên uống Psyllium cách xa thời điểm dùng các loại thuốc khác khoảng vài giờ.

Luôn thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng trước khi bắt đầu dùng Psyllium.

Các tình trạng không nên dùng: Psyllium có chống chỉ định với những người bị mẫn cảm với Psyllium, tắc nghẽn đường tiêu hóa, táo bón do phân cứng, có các triệu chứng của viêm ruột thừa hoặc đau bụng cấp tính do phẫu thuật, loét đường tiêu hóa, khó nuốt, hoặc chảy máu trực tràng.

Phenylketonuria: Bệnh nhân mắc phenylketonuria nên thận trọng vì các sản phẩm Psyllium không đường có thể chứa phenylalanine.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Psyllium husk có thể chấp nhận được để sử dụng trong thời kỳ mang thai. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy không có rủi ro hoặc rủi ro nhỏ nhưng các nghiên cứu trên người không có hoặc cho thấy không có rủi ro.

Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng nào.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Không có dữ liệu về việc sử dụng Psyllium trong thời kỳ cho con bú: Tuy nhiên, Psyllium không được hấp thu toàn thân, do đó, ít có khả năng gây rủi ro cho trẻ bú mẹ.

Dù vậy, phụ nữ đang cho con bú vẫn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Không có thông tin cụ thể trong các nguồn đề cập đến việc Psyllium ảnh hưởng đến khả năng lái xe và vận hành máy móc.

Tuy nhiên, nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ nào như khó chịu ở đường tiêu hóa, hãy thận trọng. Tốt nhất là tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào.