Mỡ nâu là gì? Tác dụng và vai trò của mỡ nâu với sức khỏe

Không giống như mỡ trắng thường gắn với hình ảnh tiêu cực về cân nặng và bệnh lý, mỡ nâu lại là một loại mỡ có khả năng giúp duy trì thân nhiệt và hỗ trợ quá trình trao đổi chất. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về loại mô mỡ đặc biệt này qua bài viết dưới đây.

Mỡ nâu là gì?

Mỡ nâu là gì? Mỡ nâu, hay còn gọi là mô mỡ nâu, là một loại mô đặc biệt trong cơ thể có khả năng sinh nhiệt khi tiếp xúc với thời tiết lạnh. Không giống như mỡ trắng chuyên lưu trữ năng lượng, mỡ nâu lại sử dụng năng lượng để tạo ra nhiệt, quá trình này giúp làm ấm cơ thể. Đây là một cơ chế tự nhiên giúp cơ thể chống chọi với giá lạnh, đặc biệt quan trọng đối với trẻ sơ sinh và các loài động vật có vú ngủ đông.

Cấu tạo của mỡ nâu rất đặc biệt chứa nhiều giọt lipid nhỏ, một lượng lớn ty thể giàu sắt và có hệ thống mạch máu phong phú. Chính vì thành phần giàu ty thể và lượng sắt cao nên mỡ nâu có màu sẫm, dao động từ đỏ đậm đến nâu chocolate.

Đặc điểm của mô mỡ nâu

Để phân biệt mỡ nâu với các loại mỡ khác, cần xét đến cả mặt hình thái và chức năng.

Mỡ nâu trông như thế nào?

Mỡ nâu có cấu trúc khác biệt so với mỡ trắng. Các tế bào mỡ nâu nhỏ hơn, chứa nhiều giọt lipid phân tán và nhiều ty thể, yếu tố tạo nên đặc tính sinh nhiệt của nó. Về hình dạng, mỡ nâu thường có dạng bầu dục, bề mặt sần sùi, màu nâu đậm đặc trưng.

Vì sao mỡ nâu có màu nâu?

Khác với mỡ trắng có màu vàng nhạt do chứa nhiều lipid lớn, mỡ nâu có màu nâu nhờ chứa nhiều ty thể, nơi sản xuất năng lượng và cũng là nơi tích tụ nhiều sắt. Chính sắt trong ty thể là yếu tố làm nên sắc nâu đặc trưng của loại mỡ này.

Mỡ nâu nằm ở đâu trong cơ thể?

Theo Cleveland Clinic, lượng mỡ nâu chiếm khoảng 2% đến 5% trọng lượng cơ thể trẻ. Ở trẻ nhỏ, mỡ nâu tập trung chủ yếu tại cổ, vai và dọc theo cột sống. Khi trưởng thành, lượng mỡ nâu giảm đi, nhưng vẫn được tìm thấy quanh vùng cổ, thận, tuyến thượng thận, tim và lồng ngực. Điều thú vị là người gầy, như các vận động viên, thường có lượng mỡ nâu cao hơn mức trung bình.

Tác dụng của mỡ nâu đối với cơ thể

Không chỉ đơn thuần là sinh nhiệt, mỡ nâu còn mang lại nhiều lợi ích bất ngờ cho sức khỏe toàn diện. Mỡ nâu được kích hoạt khi cơ thể tiếp xúc với môi trường lạnh, giúp sinh nhiệt trước cả khi cơ thể bắt đầu run. Quá trình này được gọi là sinh nhiệt không run, trong đó mỡ nâu đốt cháy cả glucose và axit béo để sản xuất nhiệt.

Những lợi ích nổi bật của mỡ nâu bao gồm:

• Duy trì nhiệt độ cơ thể: Đây là chức năng chính và quan trọng nhất của mỡ nâu, đặc biệt ở trẻ sơ sinh hoặc trong môi trường lạnh.
• Tiêu hao calo: Do khả năng sinh nhiệt, mỡ nâu đốt cháy năng lượng, hỗ trợ kiểm soát cân nặng.
• Điều hòa đường huyết: Bằng cách sử dụng glucose trong máu để sản sinh năng lượng, mỡ nâu có thể hỗ trợ kiểm soát đường huyết và độ nhạy insulin.
• Cải thiện chuyển hóa: Sự hiện diện của mỡ nâu liên quan đến tăng chuyển hóa cơ bản, giúp cơ thể duy trì năng lượng ổn định.

Mỡ nâu không phải là nguyên nhân gây mỡ máu cao, thậm chí là ngược lại, mỡ nâu có thể giúp cải thiện tình trạng rối loạn lipid máu. Một nghiên cứu trên tạp chí "Nature Medicine" (2019) cho thấy người có hoạt động mỡ nâu cao thường có mức lipid máu tốt hơn và tỷ lệ mắc bệnh tim mạch thấp hơn.

Những tình trạng phổ biến nào ảnh hưởng đến mỡ nâu?

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt là trong việc điều hòa nhiệt độ cơ thể và hỗ trợ kiểm soát cân nặng, mỡ nâu cũng không hoàn toàn miễn nhiễm với các yếu tố bất lợi. Trên thực tế, hoạt động của mỡ nâu có thể bị suy giảm hoặc ảnh hưởng tiêu cực bởi một số tình trạng bệnh lý hoặc rối loạn chuyển hóa.

Một số tình trạng sức khỏe có thể làm suy giảm lượng mỡ nâu hoặc ảnh hưởng đến chức năng của nó gồm:

Rối loạn chán ăn tâm thần (Anorexia nervosa)

Đây là một dạng rối loạn ăn uống nghiêm trọng, trong đó người bệnh cố gắng giảm cân quá mức thông qua việc hạn chế ăn uống cực đoan. Tình trạng này khiến cơ thể bị thiếu hụt nghiêm trọng năng lượng, dẫn đến sụt giảm cả mô mỡ trắng và mô mỡ nâu. Việc mất đi mỡ nâu làm suy yếu khả năng sinh nhiệt, từ đó ảnh hưởng đến việc duy trì thân nhiệt và cân bằng năng lượng của cơ thể.

Thiếu hụt leptin bẩm sinh

Leptin là một hormone do tế bào mỡ tiết ra, có vai trò quan trọng trong việc điều hòa cảm giác thèm ăn và tiêu hao năng lượng. Ở những người mắc tình trạng thiếu leptin bẩm sinh, cơ thể không sản xuất đủ lượng hormone này, gây rối loạn trong việc kiểm soát cơn đói và tích lũy năng lượng. Điều này không chỉ làm tăng nguy cơ béo phì mà còn có thể làm giảm hoạt động của mỡ nâu, dẫn đến suy giảm khả năng sinh nhiệt và trao đổi chất.

Rối loạn phân bố mô mỡ (loạn dưỡng mỡ)

Loạn dưỡng mỡ là nhóm bệnh lý đặc trưng bởi sự phân bố bất thường của các mô mỡ trong cơ thể. Sự rối loạn này có thể ảnh hưởng đến cả mỡ nâu và mỡ trắng, làm suy yếu vai trò của mỡ nâu trong việc điều hòa nhiệt độ cơ thể và tiêu thụ năng lượng. Người mắc loạn dưỡng mỡ thường gặp khó khăn trong việc chuyển hóa năng lượng từ thực phẩm.

U mỡ (lipoma)

U mỡ là các khối mô mỡ lành tính phát triển dưới da. Mặc dù không tác động trực tiếp đến chức năng của mỡ nâu, nhưng chúng có thể gây cộm, khó chịu hoặc ảnh hưởng đến thẩm mỹ. Trong một số trường hợp, nếu khối u phát triển lớn hoặc gây ảnh hưởng đến vận động, cần được bác sĩ đánh giá và có thể can thiệp bằng phẫu thuật loại bỏ.

Làm thế nào để tăng lượng tế bào mỡ nâu trong cơ thể?

Với những lợi ích sức khỏe mà mỡ nâu mang lại, nhiều người đang tìm cách để kích hoạt hoặc tăng sản sinh loại mô này. Dưới đây là một số phương pháp đã được nghiên cứu và khuyến nghị:

Tiếp xúc với không khí mát mẻ

Theo Cleveland Clinic, giảm nhiệt độ môi trường sống (như tắm nước lạnh, giảm nhiệt độ, hoặc tắm nước đá) có thể kích thích mỡ nâu hoạt động. Ngoài ra, ​theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Diabetes năm 2014 đã chỉ ra rằng việc ngủ trong môi trường mát mẻ có thể kích thích sự phát triển của mỡ nâu trong cơ thể.

Bổ sung sắt

Vì mỡ nâu chứa nhiều ty thể giàu sắt, bổ sung thực phẩm giàu sắt có thể giúp hỗ trợ sức khỏe của loại mô này. Hãy chọn thực phẩm như thịt đỏ, hải sản, rau lá xanh, các loại đậu và ngũ cốc nguyên cám để duy trì nồng độ sắt thích hợp.

Ăn thực phẩm giàu axit ursolic

Axit ursolic là một hợp chất có trong táo, vỏ quả lê và trái cây sấy khô – được cho là giúp kích hoạt sản xuất mỡ nâu. Bổ sung các thực phẩm này vào chế độ ăn uống có thể góp phần cải thiện sự hiện diện của loại mỡ có lợi này.

Tập thể dục đều đặn

Tập luyện thể chất không chỉ giúp tiêu hao năng lượng, mà còn có tác động tích cực đến hoạt động của mô mỡ trong cơ thể, đặc biệt là mỡ nâu. Khi cơ thể vận động, các cơ xương tiết ra một loại hormone gọi là irisin. Đây là một myokine (hormone do cơ tiết ra) được chứng minh có khả năng kích thích quá trình biệt hóa mỡ trắng thành mỡ màu be - một loại mô mỡ có đặc tính sinh nhiệt tương tự như mỡ nâu.

Tập thể dục nhịp điệu như đi bộ nhanh, chạy bộ, đạp xe hoặc rèn luyện sức bền đều có thể thúc đẩy sự gia tăng nồng độ irisin trong tuần hoàn. Như vậy, việc duy trì thói quen tập luyện thường xuyên không chỉ giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và thể chất, mà còn hỗ trợ kích hoạt cơ chế sinh nhiệt thông qua mỡ nâu và mỡ màu be, từ đó góp phần phòng ngừa các rối loạn chuyển hóa.

Mỡ nâu là một thành phần tuy chiếm tỷ trọng nhỏ trong cơ thể nhưng có vai trò lớn trong việc điều hòa nhiệt độ, hỗ trợ giảm cân và cải thiện sức khỏe chuyển hóa. Việc hiểu rõ về loại mô mỡ này giúp chúng ta không chỉ điều chỉnh lối sống phù hợp mà còn mở ra những hướng đi mới trong nghiên cứu điều trị các bệnh lý chuyển hóa.

Mỡ nâu là một thành phần tuy nhỏ nhưng có vai trò lớn trong việc điều hòa nhiệt độ, hỗ trợ giảm cân và cải thiện sức khỏe chuyển hóa. Việc hiểu rõ về loại mô mỡ này giúp chúng ta không chỉ điều chỉnh lối sống phù hợp mà còn mở ra những hướng đi mới trong nghiên cứu điều trị các bệnh lý chuyển hóa như béo phì và tiểu đường.

Xem thêm: 

• Tỷ lệ mỡ cơ thể lý tưởng ở nam và nữ là bao nhiêu?
• Mỡ thừa là gì? Những tác hại của mỡ thừa với cơ thể
• Mỡ nội tạng là gì? Làm sao để giảm mỡ nội tạng?