Rối loạn nhận thức ở trẻ và nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách xử lý

Rối loạn nhận thức ở trẻ em có thể âm thầm khởi phát và ngày càng trầm trọng hơn theo thời gian, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của trẻ. Thật không may, những rối loạn này thường được phát hiện muộn vì một số dấu hiệu ban đầu của suy giảm nhận thức nhẹ có thể dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề khác. Do đó, việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cùng các phương pháp điều trị rối loạn nhận thức ở trẻ em là rất quan trọng để can thiệp sớm và cải thiện kết quả.

Những điều cần biết về rối loạn nhận thức ở trẻ

Để hiểu về các rối loạn nhận thức ở trẻ, trước tiên, điều quan trọng là cha mẹ phải nắm được khái niệm về nhận thức. Nhận thức đề cập đến các khả năng bao gồm:

• Ghi nhớ thông tin;
• Hiểu: Hiểu những gì đã được truyền đạt;
• Ứng dụng: Sử dụng các khái niệm để giải quyết vấn đề hoặc hành động phù hợp;
• Phân tích: Phân tích thông tin để xác định mối quan hệ;
• Tổng hợp: Tích hợp thông tin để đưa ra quyết định hoặc hành động;
• Đánh giá: Đánh giá và lựa chọn các phương pháp tốt nhất để giải quyết vấn đề.

Khi khả năng thực hiện các nhiệm vụ nhận thức này của trẻ chậm hơn đáng kể so với giai đoạn phát triển của chúng, trẻ có thể được chẩn đoán mắc chứng rối loạn nhận thức. Những thách thức này có thể được phân loại theo nguyên nhân hoặc những khó khăn cụ thể mà trẻ gặp phải.

Có hai cách chính để phân loại rối loạn nhận thức ở trẻ em: Theo nguyên nhân và theo những thách thức cụ thể mà chúng gây ra.

Phân loại theo nguyên nhân

Rối loạn nhận thức bẩm sinh

Những rối loạn này xuất hiện từ khi sinh ra, thường là do bất thường về gen hoặc biến chứng trong quá trình mang thai hoặc sinh nở.

Rối loạn mắc phải

Những rối loạn này là kết quả của các yếu tố môi trường như chăm sóc kém, chấn thương não hoặc môi trường giáo dục không đủ.

Phân loại theo những thách thức cụ thể

Các rối loạn nhận thức khác nhau ảnh hưởng đến các lĩnh vực học tập và xử lý tinh thần cụ thể. Sau đây là các loại chính:

Rối loạn tính toán

Trẻ em mắc chứng rối loạn tính toán gặp khó khăn với toán học. Trẻ gặp khó khăn trong việc tính toán, hiểu các con số và nhớ lại các phép tính.

Rối loạn đọc

Rối loạn này ảnh hưởng đến khả năng đọc và xử lý ngôn ngữ. Trẻ em mắc chứng khó đọc thường có khả năng nhận dạng từ, giải mã và đánh vần kém. Khả năng hiểu đọc của trẻ có thể bị ảnh hưởng vì những vấn đề này.

Rối loạn viết

Rối loạn viết ảnh hưởng đến khả năng viết tay và các kỹ năng vận động tinh của trẻ. Trẻ em mắc chứng khó viết thường gặp khó khăn khi viết chữ rõ ràng và đôi khi gặp khó khăn khi viết số, điều này cũng có thể ảnh hưởng đến toán học.

Khuyết tật học tập phi ngôn ngữ

Những trẻ này gặp khó khăn trong việc diễn giải các tín hiệu phi ngôn ngữ như biểu cảm khuôn mặt hoặc ngôn ngữ cơ thể. Chúng thường có khả năng phối hợp kém và gặp khó khăn với các kỹ năng vận động, trí nhớ thị giác - không gian và các kỹ năng xã hội.

Rối loạn xử lý ngôn ngữ (LPD)

Trẻ em mắc chứng LPD gặp khó khăn trong việc hiểu hoặc diễn đạt ngôn ngữ, cả dưới dạng nói và viết. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng hiểu đọc, diễn đạt bằng văn bản và khả năng giao tiếp nói chung của trẻ.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)

ADHD là một rối loạn nhận thức ảnh hưởng đến khả năng tập trung, kiểm soát hành vi và kiểm soát chứng tăng động của trẻ. Trẻ em mắc chứng ADHD thường thấy khó tập trung, làm theo hướng dẫn và hoàn thành nhiệm vụ, khiến việc học trở nên khó khăn hơn.

Rối loạn vận động

Những rối loạn này ảnh hưởng đến chuyển động và phối hợp. Trẻ em có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát cơ, dẫn đến các vấn đề khi đi bộ, nói hoặc các nhiệm vụ vận động như viết.

Rối loạn chức năng điều hành

Rối loạn này ảnh hưởng đến hệ thống quản lý của não, ảnh hưởng đến khả năng lập kế hoạch, tổ chức, lập chiến lược và ghi nhớ chi tiết của trẻ. Trẻ em bị suy giảm chức năng điều hành có thể gặp khó khăn trong việc quản lý thời gian và hoàn thành nhiệm vụ.

Các triệu chứng của rối loạn nhận thức ở trẻ em

Mặc dù các triệu chứng cụ thể phụ thuộc vào loại rối loạn nhận thức ở trẻ nhưng có những dấu hiệu chung mà cha mẹ và nhà giáo dục nên chú ý:

• Khó khăn trong việc đọc, viết hoặc toán.
• Khó khăn trong việc tập trung, ghi nhớ hoặc sắp xếp suy nghĩ.
• Kỹ năng phối hợp và vận động kém.
• Khó khăn trong việc hiểu hoặc diễn đạt ngôn ngữ.
• Khó khăn trong việc giải thích các tín hiệu xã hội.
• Hay quên hoặc gặp khó khăn khi làm theo các hướng dẫn nhiều bước.

Các rối loạn nhận thức ở trẻ em có thể phức tạp và đa dạng, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong quá trình phát triển của trẻ. Chẩn đoán sớm và can thiệp có mục tiêu, bao gồm các kế hoạch giáo dục chuyên biệt và liệu pháp, có thể cải thiện đáng kể khả năng kiểm soát các rối loạn này của trẻ và phát triển cả về mặt học tập và xã hội. Việc giúp trẻ vượt qua các thách thức về nhận thức là rất quan trọng đối với sức khỏe lâu dài và thành công của trẻ trong cuộc sống.

Nguyên nhân trẻ bị rối loạn nhận thức

Rối loạn nhận thức ở trẻ em có thể do nhiều yếu tố gây ra, từ tình trạng bẩm sinh đến ảnh hưởng của môi trường. Sau đây là những nguyên nhân chính có thể phá vỡ sự phát triển nhận thức bình thường ở trẻ em:

Nguyên nhân bẩm sinh

Các yếu tố bẩm sinh bao gồm các vấn đề trong thai kỳ ảnh hưởng đến sự phát triển hệ thần kinh của trẻ. Những yếu tố này có thể xảy ra khi:

• Người mẹ bị mất cân bằng nội tiết tố trong thai kỳ.
• Người mẹ sử dụng các chất kích thích có hại.
• Người mẹ mắc một số bệnh hoặc sử dụng thuốc ảnh hưởng tiêu cực đến thai nhi đang phát triển.

Những tình trạng này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của não và hệ thần kinh của trẻ, dẫn đến các rối loạn nhận thức biểu hiện ở trẻ nhỏ.

Biến chứng trong quá trình sinh nở

Biến chứng khi sinh nở cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra các rối loạn nhận thức ở trẻ em. Bao gồm:

Chuyển dạ kéo dài

Chuyển dạ kéo dài có thể dẫn đến thiếu oxy, ảnh hưởng đến sự phát triển của não.

Sinh nhanh

Sinh quá nhanh có thể gây căng thẳng về thể chất hoặc chấn thương cho trẻ sơ sinh, có khả năng dẫn đến các vấn đề về nhận thức.

Sinh non

Trẻ sinh non có nguy cơ chậm phát triển nhận thức và phát triển cao hơn do các cơ quan chưa phát triển, bao gồm cả não.

Trọng lượng khi sinh thấp

Trẻ sơ sinh nhẹ cân có thể gặp khó khăn trong quá trình phát triển hệ thần kinh.

Vàng da nghiêm trọng

Nồng độ bilirubin cao ở trẻ sơ sinh có thể gây tổn thương não nếu không được điều trị.

Ngạt thở khi sinh và suy hô hấp

Những tình trạng này, khi trẻ không nhận đủ oxy vào thời điểm sinh, có thể gây hại cho chức năng não và dẫn đến các rối loạn nhận thức.

Suy dinh dưỡng

Dinh dưỡng hợp lý trong các giai đoạn phát triển rất quan trọng đối với sự phát triển của não. Suy dinh dưỡng, đặc biệt là trong những năm đầu đời, có thể dẫn đến não không phát triển đầy đủ. Trẻ em không được cung cấp đủ dinh dưỡng có thể bị suy giảm khả năng nhận thức và khó khăn trong học tập.

Các yếu tố về môi trường và giáo dục

Môi trường mà trẻ lớn lên và những trải nghiệm giáo dục của trẻ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển nhận thức. Rối loạn nhận thức có thể phát sinh khi trẻ thiếu:

• Tương tác của cha mẹ;
• Tương tác xã hội;
• Môi trường an toàn và nuôi dưỡng;
• Tiếp xúc quá nhiều với các thiết bị điện tử.

Lạm dụng chất gây nghiện và chấn thương não

Lạm dụng chất gây nghiện, bao gồm sử dụng ma túy và tiếp xúc với các chất độc hại như khí cười, có thể dẫn đến suy giảm nhận thức. Chấn thương não, đặc biệt là ở các vùng não chịu trách nhiệm về chức năng nhận thức, có thể dẫn đến suy giảm nhận thức ảnh hưởng đến khả năng học tập, xử lý thông tin và tương tác xã hội của trẻ.

Các tình trạng sức khỏe khác

Một số tình trạng sức khỏe nhất định có thể góp phần gây ra các rối loạn nhận thức ở trẻ em, bao gồm trầm cảm, rối loạn tâm thần, bệnh tiểu đường.

Nhìn chung, nguyên nhân gây ra các rối loạn nhận thức ở trẻ em rất đa dạng, từ các yếu tố di truyền và liên quan đến bẩm sinh đến các tác động của môi trường và tình trạng sức khỏe. Nhận biết các nguyên nhân này và tìm cách can thiệp sớm là chìa khóa để kiểm soát các khiếm khuyết về nhận thức ở trẻ em.

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhận thức ở trẻ

Suy giảm nhận thức ở trẻ em có thể biểu hiện theo nhiều cách khác nhau, thường ảnh hưởng đến khả năng học tập, kỹ năng xã hội và cân bằng cảm xúc của trẻ.

Các dấu hiệu phổ biến của rối loạn nhận thức ở trẻ em:

Khó tập trung

Một trong những dấu hiệu sớm nhất của rối loạn nhận thức ở trẻ là không có khả năng tập trung, ngay cả trong thời gian ngắn. Trẻ mất tập trung hoặc khó tập trung vào các nhiệm vụ như đọc hoặc làm bài tập ở trường. Việc thiếu tập trung này dẫn đến việc không hoàn thành bài tập, kết quả học tập kém và khả năng học tập nói chung suy giảm.

Không thể ngồi yên

Trẻ em bị suy giảm nhận thức thường tỏ ra bồn chồn và thấy khó có thể ngồi yên trong bất kỳ khoảng thời gian nào, gây ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả học tập của trẻ ở trường.

Mất nhiều thời gian để hoàn thành nhiệm vụ

Trẻ em có vấn đề về nhận thức thường mất nhiều thời gian hơn để hoàn thành các nhiệm vụ đơn giản, chẳng hạn như bài tập về nhà hoặc bài kiểm tra viết. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc xử lý thông tin nhanh chóng, dẫn đến chậm trễ trong việc hoàn thành nhiệm vụ. Điều này có thể gây căng thẳng và thất vọng cho cả trẻ và người chăm sóc.

Trí nhớ kém

Một dấu hiệu phổ biến khác của suy giảm nhận thức là trí nhớ kém, đặc biệt là khi nhớ lại các sự kiện đã học hoặc làm theo các hướng dẫn nhiều bước. Trẻ có thể quên các chi tiết quan trọng, hướng dẫn được đưa ra bằng lời nói hoặc bằng văn bản và gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin, dẫn đến khó khăn trong học tập.

Khó khăn trong việc lắng nghe và hướng dẫn bằng lời nói

Trẻ em có vấn đề về nhận thức thường có kỹ năng lắng nghe kém, khiến trẻ gặp khó khăn trong việc ghi nhớ các hướng dẫn bằng lời nói hoặc ghi nhớ thông tin được truyền đạt bằng lời nói. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng làm theo hướng dẫn và hoàn thành nhiệm vụ một cách chính xác của trẻ.

Khó khăn trong việc đọc và viết

Trẻ em có thể gặp khó khăn với các kỹ năng ngôn ngữ cơ bản, bao gồm đọc, đánh vần, từ vựng và hiểu. Những khó khăn này có thể cản trở sự tiến bộ trong học tập và khiến trẻ khó nắm bắt các khái niệm mới.

Vụng về và các chuyển động thiếu quyết đoán

Các dấu hiệu vật lý của suy giảm nhận thức bao gồm sự vụng về hoặc các chuyển động thiếu quyết đoán. Trẻ có vẻ không phối hợp, gặp khó khăn với các nhiệm vụ đòi hỏi kỹ năng vận động tinh và thường có vẻ vụng về trong các chuyển động vật lý của mình. Điều này có thể ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày và thậm chí ảnh hưởng đến việc tham gia các môn thể thao hoặc giáo dục thể chất của trẻ.

Các vấn đề về khái niệm trừu tượng và tín hiệu xã hội

Trẻ em bị suy giảm nhận thức có thể gặp khó khăn với các khái niệm trừu tượng, đặc biệt là trong các môn học như toán học. Ngoài ra, trẻ có thể thấy khó tuân theo các quy ước xã hội, chẳng hạn như thay phiên nhau, tôn trọng không gian cá nhân hoặc hiểu các trò đùa và tín hiệu xã hội. Những thách thức này có thể dẫn đến sự cô lập xã hội hoặc hiểu lầm trong các tương tác với bạn bè.

Mất cân bằng về cảm xúc và hành vi

Các vấn đề về cảm xúc và hành vi thường là một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy nhất của rối loạn nhận thức ở trẻ. Trẻ có các dấu hiệu lo lắng, quá phấn khích hoặc kết hợp cả hai. Các cơn bùng nổ cảm xúc đột ngột, hành vi hung hăng hoặc thậm chí bạo lực có thể xảy ra, khiến trẻ khó kiểm soát cảm xúc của mình.

Cách xử lý chứng rối loạn nhận thức ở trẻ

Rối loạn nhận thức ở trẻ em có thể khó kiểm soát, nhưng với sự kết hợp đúng đắn các phương pháp điều trị, trẻ có thể phát triển toàn diện hơn và có cuộc sống trọn vẹn hơn. Mặc dù hầu hết các rối loạn nhận thức không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng can thiệp sớm và hỗ trợ liên tục có thể cải thiện đáng kể chức năng nhận thức và sức khỏe cảm xúc.

Dưới đây là một số phương pháp hiệu quả nhất cho trẻ em mắc chứng rối loạn nhận thức:

Dùng thuốc

Trong một số trường hợp, thuốc có thể được sử dụng để giúp kiểm soát các triệu chứng của rối loạn nhận thức. Các chất bổ sung và thuốc được thiết kế để giảm mất trí nhớ và tăng cường chức năng nhận thức, bên cạnh đó còn có các loại thuốc điều trị các tình trạng tiềm ẩn như trầm cảm và lo âu, mang lại sự giải tỏa tạm thời. Những loại thuốc này có thể giúp kiểm soát hành vi bạo lực hoặc hung hăng, giảm kích động và ổn định cảm xúc ở trẻ em.

Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là việc sử dụng thuốc trong thời gian dài ở trẻ nhỏ thường không được khuyến khích do có thể có tác dụng phụ tiêu cực. Thay vào đó, thuốc thường được sử dụng như một giải pháp ngắn hạn để kiểm soát các triệu chứng trong khi áp dụng các phương pháp điều trị khác bền vững hơn.

Phương pháp học tập và lối sống

Thành công lâu dài trong điều trị rối loạn nhận thức thường phụ thuộc vào các phương pháp không dùng thuốc. Các biện pháp can thiệp về mặt tâm lý và thay đổi lối sống đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện nhận thức, điều hòa cảm xúc và kỹ năng xã hội ở trẻ em. Những phương pháp này đặc biệt quan trọng trong việc giảm sự phụ thuộc vào thuốc.

Môi trường gia đình đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị. Sự kiên trì, hỗ trợ và quyết tâm của các thành viên trong gia đình là điều cần thiết để giúp trẻ đạt được kết quả điều trị sớm và hiệu quả.

Cha mẹ và người chăm sóc nên dành thời gian để chơi, trò chuyện và giao lưu với con cái. Chia sẻ những trải nghiệm tích cực và nuôi dưỡng môi trường yêu thương có thể giúp xây dựng khả năng phục hồi về mặt cảm xúc và giảm cảm giác cô lập.

Bên cạnh đó, cha mẹ cần khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động nuôi dưỡng tính kiên nhẫn và kiểm soát cảm xúc. Các trò chơi, sở thích và nhiệm vụ đòi hỏi sự tập trung và kiên trì có thể giúp trẻ học cách quản lý cảm xúc và hành động của mình tốt hơn.

Điều quan trọng cha mẹ cần nhớ nữa là hãy giúp trẻ hiểu được cả điểm mạnh và điểm yếu của mình. Dạy trẻ cách vượt qua thử thách đồng thời phát huy khả năng của mình. Khuyến khích trẻ tự tin và hỗ trợ tìm ra phương pháp học tập hiệu quả nhất phù hợp với nhu cầu cá nhân của trẻ.

Ngoài ra, lối sống lành mạnh là điều cần thiết để cải thiện chức năng nhận thức và sự ổn định về mặt cảm xúc ở trẻ em mắc chứng rối loạn nhận thức. Các gia đình có thể thúc đẩy lối sống lành mạnh hơn thông qua các phương pháp hoạt động thể chất thường xuyên để cải thiện chức năng của vỏ não và tăng cường khả năng tập trung của trẻ; đảm bảo trẻ em được nghỉ ngơi đầy đủ bằng cách thiết lập lịch trình ngủ đều đặn và xây dựng chế độ ăn uống cân bằng giàu chất dinh dưỡng hỗ trợ sự phát triển nhận thức và sức khỏe tổng thể. Cuối cùng, đừng quên hạn chế thời gian sử dụng màn hình ở trẻ và khuyến khích trẻ em tham gia vào các tương tác thực tế có ý nghĩa hơn.

Mặc dù các chứng rối loạn nhận thức ở trẻ em không phải lúc nào cũng có thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng một kế hoạch điều trị toàn diện kết hợp giữa thuốc, can thiệp tâm lý, hỗ trợ của gia đình và thay đổi lối sống có thể cải thiện đáng kể chức năng nhận thức và sức khỏe cảm xúc. Can thiệp sớm và chăm sóc liên tục là chìa khóa giúp trẻ em kiểm soát các triệu chứng và ngày càng phát triển tốt hơn. Gia đình đóng vai trò thiết yếu trong quá trình này, đảm bảo trẻ em phát triển tự tin, ổn định về mặt cảm xúc và có cảm giác hoàn thành nhiệm vụ.