Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi: Phát hiện sớm để phòng biến chứng nguy hiểm

Cholesterol cao là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim và đột quỵ, đặc biệt ở người cao tuổi. Theo thống kê, hơn 40% người trên 65 tuổi có mức LDL cholesterol vượt ngưỡng an toàn, làm gia tăng gánh nặng bệnh tật liên quan đến tim mạch. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa và điều trị tăng cholesterol máu ở người cao tuổi sẽ giúp họ duy trì chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Thế nào là tăng cholesterol máu ở người cao tuổi?

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi là tình trạng nồng độ LDL cholesterol (cholesterol xấu) vượt ngưỡng 190 mg/dL hoặc tổng cholesterol trên 240 mg/dL, thường gặp ở những người từ 65 tuổi trở lên. Đây là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bởi cholesterol cao là yếu tố nguy cơ chính dẫn đến xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Theo thống kê, khoảng 40 - 50% người cao tuổi có mức cholesterol cao bất thường.

Tăng cholesterol máu ở người già có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ, và bệnh lý mạch máu ngoại vi. Đặc biệt, tỷ lệ tử vong do biến chứng tim mạch liên quan đến tình trạng này chiếm tới 60%. Tuy nhiên, đối với người cao tuổi, cholesterol cao thường không gây triệu chứng rõ ràng. Do đó khó nhận biết sớm, đặc biệt khi có sự hiện diện của các vấn đề sức khỏe khác. Ở người cao tuổi, việc điều trị tăng cholesterol máu cần phải thận trọng, đặc biệt là khi có bệnh lý nền. Các thuốc giảm cholesterol như statins có thể rất hiệu quả nhưng cần theo dõi chặt chẽ để tránh các tác dụng phụ như đau cơ, suy gan, hoặc ảnh hưởng đến chức năng thận.

Nguyên nhân gây tăng cholesterol ở người cao tuổi

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi là hệ quả của sự kết hợp giữa quá trình lão hóa tự nhiên, lối sống không lành mạnh và các bệnh lý nền.

Suy giảm chức năng gan và thận

Suy giảm chức năng gan và thận do tuổi tác khiến cơ thể người cao tuổi không thể chuyển hóa và đào thải LDL cholesterol hiệu quả. Ở người cao tuổi, số lượng thụ thể LDL trên tế bào gan giảm. Điều này làm tăng tích tụ cholesterol trong máu. Đồng thời, chức năng lọc máu của thận cũng suy yếu, khiến quá trình loại bỏ mỡ thừa gặp khó khăn.

Lối sống và chế độ ăn uống không khoa học

Một bộ phận người cao tuổi có lối sống ít vận động và chế độ ăn uống không cân bằng. Họ thường tiêu thụ nhiều thực phẩm giàu chất béo bão hòa như thịt đỏ, mỡ động vật, bơ và các món chiên rán. Trong khi đó, họ lại ít bổ sung chất xơ từ rau xanh và ngũ cốc. Cũng có những người đã hút thuốc lá và uống rượu bia kéo dài trong nhiều năm. Điều này làm tổn thương mạch máu, thúc đẩy xơ vữa động mạch.

Bệnh lý sẵn có

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi còn xuất phát từ bệnh lý nền như tiểu đường, suy giáp và hội chứng chuyển hóa. Chúng cũng góp phần gây rối loạn chuyển hóa lipid. Đặc biệt, việc sử dụng nhiều loại thuốc điều trị bệnh mãn tính (như corticosteroid, lợi tiểu hoặc thuốc ức chế miễn dịch) cũng có thể gây tác dụng phụ làm tăng cholesterol máu ở người cao tuổi.

Triệu chứng và biến chứng tăng cholesterol máu ở người già

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi thường không có triệu chứng rõ ràng, khiến việc phát hiện bệnh trở nên khó khăn. Phần lớn trường hợp chỉ được chẩn đoán thông qua xét nghiệm máu. Mức LDL cholesterol vượt ngưỡng 190 mg/dL hoặc tổng cholesterol trên 240 mg/dL được kết luận là tăng cholesterol máu. Tuy nhiên, một số người cao tuổi có thể xuất hiện u vàng (xanthoma) - dấu hiệu đặc trưng của tình trạng rối loạn lipid kéo dài. Đây thực chất là các mảng lắng đọng cholesterol dưới da, thường thấy quanh mắt, gân hoặc khuỷu tay.

So với người trẻ, nguy cơ biến chứng tim mạch của tình trạng tăng cholesterol máu ở người cao tuổi cao hơn. Lý do là quá trình lão hóa theo tuổi tác đã làm giảm khả năng đàn hồi của mạch máu. Tăng cholesterol kéo dài gây xơ vữa động mạch. Từ đó dẫn đến hẹp lòng mạch và giảm lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng như tim và não. Biến chứng phổ biến bao gồm nhồi máu cơ tim, đột quỵ, và bệnh động mạch ngoại biên. Ngoài ra, nghiên cứu từ AHA 2024 còn chỉ ra rằng sự dao động cholesterol ở người cao tuổi có liên quan đến nguy cơ sa sút trí tuệ, do ảnh hưởng đến tuần hoàn não.

Điều trị tăng cholesterol máu ở người cao tuổi

Điều trị tăng cholesterol máu tập trung vào việc giảm mức LDL cholesterol để ngăn ngừa biến chứng tim mạch.

Điều trị bằng thuốc

Statins như atorvastatin và rosuvastatin là nhóm thuốc phổ biến giúp ức chế sản xuất cholesterol tại gan và tăng khả năng loại bỏ cholesterol xấu (LDL) từ máu. Tuy nhiên, cần đặc biệt thận trọng khi sử dụng nhóm statins. Ở độ tuổi này, nguy cơ tương tác thuốc cao do bệnh nhân thường phải dùng nhiều loại thuốc điều trị các bệnh lý nền như tăng huyết áp, tiểu đường hoặc suy tim. Statins có thể gây ra tác dụng phụ như đau cơ, suy gan hoặc ảnh hưởng đến chức năng thận.

Nếu statins không đủ hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định thêm ezetimibe để giảm hấp thu cholesterol từ ruột hoặc PCSK9 inhibitors như alirocumab để tăng khả năng loại bỏ LDL cholesterol.

Phối hợp điều trị đa yếu tố

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi là tình trạng cần được theo dõi thường xuyên và kiểm tra định kỳ mỗi 6 tháng/lần. Ngoài việc kiểm soát cholesterol, người cao tuổi cần phối hợp điều trị đa yếu tố để giảm nguy cơ biến chứng tim mạch. Huyết áp nên được duy trì dưới 130/80 mmHg và đường huyết dưới 7% (HbA1c) để hạn chế tổn thương mạch máu.

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi có thể là 1 trong những nguyên nhân gây nên tình trạng mỡ máu cao. Vì vậy, một số trường hợp bác sĩ cũng chỉ định dùng thuốc trị mỡ máu.

Người cao tuổi cần thay đổi lối sống

Về dinh dưỡng, người cao tuổi nên giảm tiêu thụ thịt đỏ (thịt bò, thịt heo) và thực phẩm chế biến sẵn (xúc xích, đồ hộp). Thay vào đó, họ cần tăng cường tiêu thụ thực phẩm giàu omega-3. Hạn chế đường tinh luyện, tăng cường chất xơ, vận động vừa sức ít nhất 5 ngày/tuần… đều là những việc được khuyến khích.

Lọc mỡ máu nếu cần thiết

Lọc mỡ máu (lipoprotein apheresis) có thể được áp dụng trong các trường hợp đặc biệt và nghiêm trọng, như bệnh nhân bị rối loạn lipid gia đình với mức LDL cholesterol vượt ngưỡng 400 mg/dL. Đây là phương pháp điều trị dự phòng được chỉ định trong trường hợp không kiểm soát được bằng thuốc.

Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi là tình trạng sức khỏe cần được quan tâm đúng mực. Việc kết hợp giữa thay đổi lối sống, sử dụng thuốc hợp lý và theo dõi định kỳ giúp giảm đáng kể nguy cơ biến chứng tim mạch. Đặc biệt, người cao tuổi nên tránh tự ý sử dụng thuốc hoặc ngưng thuốc mà không có chỉ định của bác sĩ.