Thuốc PEP là gì? Đối tượng nào nên dùng và dùng như thế nào?

Trong trường hợp nghi ngờ ai đó có nguy cơ phơi nhiễm HIV, bác sĩ sẽ chỉ định cho người đó sử dụng thuốc PEP hay còn gọi là thuốc điều trị dự phòng sau phơi nhiễm để giảm khả năng nhiễm bệnh. Vậy thuốc PEP là gì, ai nên dùng và dùng như thế nào?

Thuốc PEP là gì?

Vậy thuốc PEP là gì? PEP là viết tắt của cụm từ Post-Exposure Prophylaxis, là thuốc điều trị dự phòng sau phơi nhiễm. Hiểu đơn giản thì PEP là thuốc phòng ngừa sau khi tiếp xúc với virus HIV. Thuốc này làm cho virus không tăng sinh số lượng, giảm số lượng virus trong cơ thể, từ đó ngăn ngừa virus xâm nhập, phá hủy các tế bào miễn dịch. Ngoài ra, PEP còn có tác dụng tăng sức đề kháng nhằm chống lại các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài.

PEP là thuốc điều trị dự phòng sau phơi nhiễm

PEP 72h là gì?

Mọi người cũng thường gọi thuốc PEP là PEP72h, vậy PEP72h là gì? Đơn giản là vì loại thuốc này phải uống trong vòng 72 giờ sau khi có nguy cơ lây nhiễm HIV, nếu uống sau 72 giờ thì thuốc PEP chỉ còn lại hiệu quả rất thấp. Còn nếu uống PEP sau 120 giờ thì hoàn toàn không còn tác dụng ngăn ngừa lây nhiễm HIV nữa. Vậy nên, nếu nghi ngờ bản thân có nguy cơ bị nhiễm HIV, mọi người hãy lập tức đến ngay Trung tâm y tế dự phòng, Trung tâm phòng chống HIV/AIDS hoặc các nơi xét nghiệm HIV gần nhất để được tư vấn và dùng thuốc kịp thời.

Ai nên sử dụng thuốc PEP?

Sau khi đã tìm hiểu xem thuốc PEP là gì, PEP72h là gì, chúng ta sẽ tiếp tục tìm hiểu xem ai nên dùng thuốc PEP. Đây có lẽ là câu hỏi của nhiều người khi tìm hiểu về thuốc PEP. Theo chuyên gia thì người tiếp xúc trực tiếp với nguồn bệnh dù chỉ là một lần duy nhất thuộc các trường hợp sau đây đều nên điều trị bằng thuốc dự phòng sau phơi nhiễm:

• Nhân viên y tế đảm nhiệm thăm khám, phẫu thuật, chăm sóc, vệ sinh cho bệnh nhân nhiễm HIV vô tình tiếp xúc với máu hoặc dịch tiết từ bệnh nhân.
• Quan hệ tình dục qua đường hậu môn hoặc âm đạo mà không dùng các biện pháp bảo vệ, bao cao su bị thủng hay bị tấn công tình dục.
• Dùng chung kim tiêm với người tiêm chích ma túy hoặc dùng chung các loại kim xăm trổ, châm cứu, lưỡi dao cạo, dụng cụ xăm mi với người nghi ngờ bị nhiễm HIV.
• Dùng thuốc PEP ngay khi bị máu, chất dịch của bệnh nhân HIV bắn vào các vùng da bị tổn thương hay niêm mạc (mắt, hầu họng, mũi).
• Bị người khác dùng vật nhọn hoặc kim tiêm đâm vào.

Nghi ngờ nhiễm HIV nên sử dụng thuốc PEP

PEP thường chỉ sử dụng trong những tình huống khẩn cấp. Thuốc không có hiệu quả với những ai có nguy cơ phơi nhiễm với HIV thường xuyên (chẳng hạn quan hệ tình dục không dùng bao cao su với người dương tính với HIV) hay dùng thay thế các phương pháp phòng ngừa HIV đã được chứng minh là đem lại hiệu quả khác.

Hướng dẫn sử dụng thuốc PEP

Khi đã biết thuốc PEP là gì, ta cũng nên tìm hiểu qua cách sử dụng thuốc PEP. Việc phơi nhiễm với virus HIV có thể xuất hiện trong môi trường lao động và môi trường ngoài. Vì vậy, quy trình xử lý sau phơi nhiễm sẽ có sự khác biệt.

Trường hợp do nghề nghiệp

• Việc đầu tiên cần làm là xử lý vết thương tại chỗ (rửa vết thương bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch NaCl 0.9% tùy trường hợp, không được nặn bóp vết thương nếu có chảy máu).
• Báo ngay với người phụ trách tại cơ quan để làm biên bản phơi nhiễm do nghề nghiệp.
• Đánh giá nguy cơ phơi nhiễm dựa vào mức độ tổn thương và diện tích tiếp xúc.
• Xét nghiệm để xác định tình trạng nhiễm HIV của nguồn lây nhiễm.
• Xác định tình trạng nhiễm HIV của đối tượng bị phơi nhiễm.
• Tư vấn cho người bị phơi nhiễm về các bệnh liên quan, tác dụng phụ trong quá trình sử dụng thuốc PEP.
• Kê đơn thuốc điều trị dự phòng sau phơi nhiễm theo phác đồ trong 28 ngày.

Trường hợp ngoài môi trường nghề nghiệp 

Trước khi dùng PEP, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám để đánh giá tình huống phơi nhiễm, đồng thời cho đối tượng làm xét nghiệm HIV cùng một vài xét nghiệm khác (viêm gan siêu vi B, C…) nếu thấy cần thiết. Nếu kết quả xét nghiệm HIV là âm tính và các xét nghiệm khác cũng cho kết quả bình thường, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc PEP theo phác đồ thuốc uống hàng ngày. Bạn cần điều trị trong 28 ngày và chỉ ngưng thuốc khi nguồn lây nhiễm âm tính với HIV.

Tác dụng phụ của thuốc PEP

Thuốc PEP tuy được đánh giá là thuốc an toàn nhưng khi phối hợp chung trong phác đồ điều trị có thể gây nên một số phản ứng không mong muốn sau đây:

• Buồn nôn: Tình trạng buồn nôn thường gặp khi dùng các thuốc như: Stavudine (d4T), Tenofovir (TDF), Zidovudine (ZDV), Didanosine (ddI),  Abacavir (ABC)…
• Phát ban, nổi mẩn ngứa khi sử dụng Lamivudine (3TC), ddI, ABC… Tình trạng nhẹ thì có thể dùng thuốc kháng histamine để điều trị, nhưng nếu nặng hơn như mắc phải hội chứng Stevens Johnson, Lyell thì phải ngưng thuốc và đến bệnh viện để kiểm tra ngay.
• Đau đầu, chóng mặt là tác dụng phụ thường thấy nhất khi người bệnh dùng thuốc PEP như ZDV, 3TC, Indinavir (IDV)… Phản ứng này xảy ra sau khi dùng thuốc được 1 – 2 giờ và có thể kéo dài đến hôm sau. Tình trạng đau đầu có thể khắc phục một cách dễ dàng bằng việc uống Paracetamol.

Đau đầu, chóng mặt là tác dụng phụ thường thấy nhất khi người bệnh dùng thuốc PEP 

• Tiêu chảy là triệu chứng khá phổ biến trong phác đồ có chứa Tenofovir (TDF), Saquinavir (SQV), Lopinavir (LPV). Khi gặp biểu hiện này, người dùng thuốc cần chú ý bù nước và điện giải.
• Rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi có thể xuất hiện khi điều trị bằng thuốc PEP. Cách khắc phục là nên sử dụng thêm các loại thực phẩm bổ sung hỗ trợ giấc ngủ.
• Các thuốc như Nevirapine (NVP) hoặc Zidovudine (ZDV) rất độc với gan và có thể làm tăng men gan nên người dùng cần chú ý khi sử dụng.

Bài viết này đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thuốc PEP là gì, cũng như cách dùng và tác dụng phụ của thuốc. Ngoài ra, trong quá trình điều trị, bạn cũng nên có lối sống lành mạnh, thể dục, thể thao hằng ngày để giúp nâng cao sức khỏe vì đây cũng là cách giúp cải thiện bệnh rất tốt.

Phương Nhi

Nguồn tham khảo: Hello Bacsi