Rối loạn lipid máu: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Rối loạn lipid máu là gì?

Rối loạn lipid máu là tình trạng tăng cholesterol và/ hoặc triglyceride (TGs) trong huyết tương, hoặc giảm nồng độ HDL - c (cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao), có thể dẫn đến sự tiến triển của mảng xơ vữa trên động mạch. Nguyên nhân gây ra bệnh lý là do nguyên phát (di truyền) hoặc thứ phát. Bệnh nhân được chẩn đoán bệnh lý bằng cách đo nồng độ cholesterol toàn phần, triglyceride và các lipoprotein trong huyết tương. Phương pháp điều trị phổ biến gồm thay đổi chế độ ăn uống, tập thể dục thường xuyên và dùng thuốc hạ lipid máu.

Những dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn lipid máu

Rối loạn lipid máu thường không gây ra triệu chứng nhưng có thể dẫn đến những bệnh lý mạch máu có triệu chứng, bao gồm bệnh động mạch ngoại biên, bệnh động mạch vành (CAD) và đột quỵ.

Nồng độ triglyceride cao (> 500 mg/dL hoặc > 5,65 mmol/L) có thể gây viêm tụy cấp hoặc chứng gan lách to, dị cảm, khó thở và lú lẫn khi tăng rất cao.

Nồng độ LDL - c cao có thể dẫn đến xuất hiện vòng cung màu trắng hoặc xám xung quanh giác mạc và u vàng thể gân ở gân Achilles, khuỷu tay, đầu gối và trên các khớp xương bàn ngón tay. Một số triệu chứng lâm sàng khác xảy ra ở những bệnh nhân có LDL cao do tăng cholesterol máu gia đình... bao gồm ban vàng mí mắt (những u nhỏ lành tính màu vàng xuất hiện tại các mô liên kết xung quanh vùng mắt). Ban vàng mí mắt cũng có thể gặp ở những bệnh nhân xơ gan mật nguyên phát và có mức lipid bình thường.

Bệnh nhân tăng cholesterol máu gia đình dạng đồng hợp tử có thể có vòng cung trên giác mạc, u vàng thể gân, ban vàng mí mắt và u vàng thể phẳng hoặc thể củ. U vàng thể phẳng là những mảng phẳng hoặc hơi nhô lên màu vàng nhạt trong khi u vàng thể củ lại là những nốt cứng, không đau, thường nằm trên vùng da bên ngoài khớp.

Những bệnh nhân bị tăng TG nghiêm trọng có thể bị nổi vàng khắp cơ thể, lưng, khuỷu tay, mông, đầu gối, bàn tay và bàn chân.

Bệnh nhân mắc chứng rối loạn chuyển hóa protein máu hiếm gặp có thể bị u vàng thể phẳng và thể củ.

Khi bệnh nhân bị tăng triglyceride máu nghiêm trọng (> 2000mg/dL hoặc > 22,6mmol/L), có thể xuất hiện màu trắng kem trong động mạch và tĩnh mạch võng mạc (nhiễm lipid võng mạc - lipemia retinalis). Nồng độ lipid cực cao cũng làm cho huyết tương có màu sữa đục. Các triệu chứng kèm theo bao gồm dị cảm, khó thở và lú lẫn.

Tác động của Rối loạn lipid máu đối với sức khỏe

Rối loạn lipid máu là một yếu tố nguy cơ chính của bệnh tim mạch và hội chứng chuyển hóa (bao gồm đái tháo đường, tăng huyết áp và bệnh gout).

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Rối loạn lipid máu

Rối loạn lipid máu nghiêm trọng hoặc không được điều trị có thể dẫn đến các bệnh lý khác, bao gồm bệnh động mạch vành (CAD) và bệnh động mạch ngoại vi (PAD). Cả CAD và PAD đều có thể gây ra các biến chứng sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm đau tim và đột quỵ.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến Rối loạn lipid máu

Rối loạn lipid máu nguyên phát: Di truyền

Nguyên nhân chính là đột biến một hoặc nhiều gen dẫn đến các hậu quả như: Sản xuất quá mức hoặc giảm đào thải triglycerid và LDL, sản xuất ít hoặc tăng đào thải HDL.

Rối loạn lipid máu thứ phát: Lối sống và các yếu tố khác

Lối sống ít vận động với chế độ ăn uống nhiều calo, chất béo bão hòa, cholesterol và chất béo chuyển hóa là một trong những nguyên nhân gây ra rối loạn lipid máu thứ phát.

Chất béo chuyển hóa (trans-fat) là các acid béo không bão hòa đa hoặc không bão hòa đơn bị mất các liên kết đôi do phản ứng cộng hydro; chúng được sử dụng trong một số thực phẩm chế biến sẵn và gây xơ vữa như chất béo bão hòa.

Một số nguyên nhân gây rối loạn lipid máu phổ biến khác bao gồm:

• Đái tháo đường;
• Lạm dụng rượu;
• Bệnh thận mãn tính;
• Xơ gan nguyên phát và các bệnh gan ứ mật;
• Suy giáp;
• Một số loại thuốc, chẳng hạn như thiazide, thuốc chẹn beta, retinoid, thuốc kháng retrovirus, cyclosporin, tacrolimus, estrogen, progestin và glucocorticoid.

Nguyên nhân thứ phát gây giảm HDL-cholesterol bao gồm hút thuốc lá, dùng steroid đồng hóa (để tăng khối lượng và sức mạnh của cơ bắp), nhiễm HIV và hội chứng thận hư.

Đái tháo đường là một nguyên nhân thứ phát đặc biệt quan trọng vì thường kèm tình trạng TG và LDL tăng cao, HDL thấp. Bệnh nhân mắc đái tháo đường type 2 có nguy cơ bị rối loạn lipid máu cao hơn người bình thường. Đây có thể là hậu quả của béo phì, kiểm soát kém bệnh tiểu đường hoặc cả hai, hậu quả làm tăng các acid béo tự do trong tuần hoàn (FFAs) và tăng sản xuất lipoprotein mật độ rất thấp (VLDL) ở gan. VLDL sẽ chuyển TG và cholesterol thành LDL và HDL, thúc đẩy sự hình thành LDL giàu TG và đào thải HDL giàu TG. Rối loạn lipid máu do đái tháo đường thường trở nên trầm trọng hơn do lượng calo tăng lên và đặc trưng cho lối sống ít hoạt động thể chất của một số bệnh nhân đái tháo đường type 2. Phụ nữ mắc bệnh tiểu đường có nguy cơ cao mắc bệnh tim do rối loạn lipid máu thứ phát.