Sốt rét là gì? Nguyên nhân gây bệnh và nguyên tắc điều trị

Sốt rét là gì?

Bệnh sốt rét là bệnh truyền nhiễm do loài ký sinh trùng Plasmodium gây ra, gồm: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale và Plasmodium knowlesi.

Bệnh chủ yếu lây truyền do muỗi Anopheles. Bệnh biểu hiện triệu chứng bằng những cơn sốt rét điển hình: Rét run, sốt, vã mồ hôi. Bệnh tiến triển có chu kỳ và có hạn định nếu không bị tái nhiễm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của sốt rét

Sốt rét thể thông thường (chưa biến chứng):

Mắc sốt rét xác định, không có dấu hiệu đe dọa tính mạng người bệnh, có thể có triệu chứng lâm sàng hoặc không. Triệu chứng lâm sàng.

• 3 giai đoạn của cơn sốt điển hình: Rét run, sốt nóng, vã mồ hôi.

• Cơn sốt không điển hình: Sốt không thành cơn, ớn lạnh, gai rét, sốt liên tục hoặc dao động.

• Những dấu hiệu khác: Thiếu máu, lách to, gan to,...

Sốt rét ác tính/biến chứng:

Sốt rét có biến chứng đe dọa tính mạng người bệnh, thường xảy ra trên người bệnh nhiễm P. falciparum hoặc nhiễm phối hợp P. falciparum. Các trường hợp nhiễm P. vivax hoặc P. knowlesi đơn thuần cũng có thể gây sốt rét ác tính. Dấu hiệu dự báo sốt rét ác tính:

• Rối loạn ý thức nhẹ, thoáng qua (li bì, cuồng sảng, vật vã,...).

• Sốt cao liên tục.

• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn và nôn, đau bụng cấp, tiêu chảy nhiều lần trong ngày.

• Đau đầu dữ dội.

• Mật độ ký sinh trùng cao.

• Thiếu máu nặng: Niêm mạc nhợt nhạt, da xanh.

Biểu hiện lâm sàng của sốt rét ác tính: Có thể xuất hiện ở một/ nhiều cơ quan: Não, gan, thận, phổi,… Khi xuất hiện một trong những triệu chứng dưới đây và đã loại trừ nguyên nhân khác:

• Hôn mê, mệt lả.

• Co giật trên 2 cơn/24 giờ.

• Thở sâu và rối loạn nhịp thở.

• Phù phổi cấp, có ran ẩm ở 2 đáy phổi.

• Có hội chứng suy hô hấp cấp, khó thở (tím tái, co kéo cơ hô hấp) và SpO₂ < 92%.

• Suy tuần hoàn hoặc sốc: Mạch nhanh, nhỏ, khó bắt.

• Huyết áp tâm thu < 80 mmHg ở người lớn hoặc giảm 20 mmHg so với huyết áp bình thường theo tuổi của trẻ em, lạnh chi, thiểu niệu.

• Suy thận cấp: Nước tiểu < 0,5 ml/kg/giờ.

• Vàng da kèm theo rối loạn chức năng cơ quan khác.

• Xuất huyết bất thường (dưới da, trong cơ, xuất huyết tiêu hóa) hoặc các cơ quan khác.

• Trẻ em: Thiếu máu nặng, co giật, hôn mê, hạ đường huyết, suy hô hấp, toan chuyển hóa.

• Phụ nữ có thai: Hạ đường huyết, thiếu máu, sẩy thai, đẻ non, nhiễm trùng hậu sản sau sảy thai hoặc đẻ non.

Biến chứng có thể gặp khi mắc sốt rét

Bệnh sốt rét có sức chuyển biến bệnh nhanh, có khả năng gây tử vong chỉ sau vài giờ hoặc vài ngày sau khi xác định bệnh.

Triệu chứng sốt rét điển hình: Giai đoạn rét run, giai đoạn sốt nóng (40 – 41⁰C) và giai đoạn vã mồ hôi. Tùy thuộc vào thể trạng người bệnh và loại ký sinh trùng xâm hại mà mỗi cá nhân lại có những dạng sốt khác nhau.

Trường hợp người bệnh bị sốt rét ác tính sẽ kèm theo những biến chứng:

• Ảnh hưởng đến não bộ: Người bệnh loạn ý thức, mất ngủ, buồn nôn và nôn, tiêu chảy, đau nhức đầu dữ dội, phù não, xuất hiện hội chứng tâm thần (co giật, hôn mê, đồng tử giãn,…), rối loạn hô hấp, tăng huyết áp,…

• Ảnh hưởng đến phủ tạng: Phổi, gan, hệ tiêu hóa,…

• Sốt rét ở trẻ em có nguy cơ tử vong rất cao: Những cơn sốt cao liên tục, nôn, chướng bụng, tiêu chảy, co giật, các dấu hiệu màng não,…

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nhận thấy sự xuất hiện của bất kỳ dấu hiệu, triệu chứng nào thì tốt nhất nên đến ngay bệnh viện để được thăm khám, xét nghiệm và được các bác sĩ chuyên khoa hướng dẫn điều trị.

Tuyệt đối không được thờ ơ trước các bất thường của cơ thể, vì có thể khiến bệnh tiến triển đến mức trầm trọng, việc chữa trị vô cùng khó khăn và gặp không ít rủi ro, biến chứng, thậm chí tử vong.

Nguyên nhân dẫn đến sốt rét

Sốt rét do các loại ký sinh trùng Plasmodium gây ra: Plasmodium vivax, Plasmodium falciparum, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale và Plasmodium knowlesi. Mức độ nguy hiểm cho cơ thể khác nhau tùy vào loại ký sinh trùng sốt rét nào xâm hại đến cơ thể.

• Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax: Cực kỳ nguy hiểm, nguy cơ tử vong rất cao nếu không phát hiện và điều trị kịp thời.

• Plasmodium malariae: Nguy cơ tử vong thấp hơn.

• Plasmodium ovale: Ít biến chứng tử vong.

• Plasmodium knowlesi: Gây bệnh sốt rét trên khỉ, nhưng vẫn có thể lây bệnh sang người.

Muỗi Anopheles là trung gian chứa ký sinh trùng gây bệnh. Mặc dù bệnh sốt rét rất nguy hiểm, các loài ký sinh trùng chỉ tồn tại trong cơ thể của muỗi và trong máu người, không không tồn tại được ở môi trường bên ngoài. Chính vì vậy, nếu tránh được muỗi truyền nhiễm đốt sẽ không có khả năng bị bệnh.

Bệnh sốt rét lây truyền qua đường máu, 4 phương thức lây truyền:

• Do muỗi đốt: Phương thức lây truyền chủ yếu.

• Do truyền máu bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét.

• Lây truyền qua nhau thai bị tổn thương từ mẹ sang con (ít gặp).

• Tiêm chích ma tuý, dùng chung bơm kim tiêm nhiễm ký sinh trùng sốt rét.