Tại sao người gầy vẫn bị mỡ máu? Phương pháp phòng ngừa và kiểm soát mỡ máu

Mỡ máu cao từ lâu vẫn được xem là "căn bệnh của người béo", tuy nhiên thực tế lại hoàn toàn không đơn giản như vậy. Không ít người có thân hình gầy, thậm chí ăn uống rất kiêng khem, vẫn nhận được kết quả xét nghiệm cho thấy chỉ số mỡ máu tăng cao. Vậy tại sao người gầy vẫn bị mỡ máu? Điều gì đang diễn ra trong cơ thể mà chúng ta không nhìn thấy qua vẻ ngoài?

Bản chất của mỡ máu và hiểu lầm phổ biến về thể trạng

Trước khi đi sâu vào câu hỏi tại sao người gầy vẫn bị mỡ máu, cần hiểu đúng về mỡ máu cao là gì. Mỡ máu cao, hay còn gọi là rối loạn lipid máu, là tình trạng nồng độ cholesterol hoặc triglyceride trong máu vượt quá mức bình thường, cụ thể:

• LDL-C (Low-Density Lipoprotein Cholesterol): LDL-C thường được gọi là "cholesterol xấu" vì nó vận chuyển cholesterol từ gan đến các mô trong cơ thể. Khi nồng độ LDL-C trong máu quá cao, cholesterol có thể bị lắng đọng vào thành mạch máu, hình thành các mảng xơ vữa (atherosclerotic plaque). Những mảng này làm hẹp lòng mạch, gây giảm lưu lượng máu và tăng nguy cơ bệnh động mạch vành, nhồi máu cơ tim và đột quỵ.
• Triglyceride: Triglyceride là dạng dự trữ năng lượng chủ yếu của cơ thể, được tổng hợp từ axit béo và glycerol. Khi cơ thể tiêu thụ năng lượng vượt quá nhu cầu, phần năng lượng dư thừa sẽ được chuyển hóa thành triglyceride và tích trữ trong mô mỡ. Tuy nhiên, nồng độ triglyceride trong máu cao (đặc biệt >200 mg/dL) làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, viêm tụy cấp và gan nhiễm mỡ. Mức triglyceride cao thường thấy ở những người có chế độ ăn giàu carbohydrate tinh chế, uống rượu bia thường xuyên, mắc đái tháo đường type 2 hoặc có hội chứng chuyển hóa.
• HDL-C (High-Density Lipoprotein Cholesterol): HDL-C được mệnh danh là "cholesterol tốt" vì có chức năng ngược lại với LDL-C. HDL-C vận chuyển cholesterol dư thừa từ các mô ngoại vi và thành mạch máu trở về gan để chuyển hóa hoặc thải trừ. Quá trình này gọi là "reverse cholesterol transport" (vận chuyển ngược cholesterol), giúp làm sạch mạch máu, ngăn ngừa sự hình thành mảng xơ vữa. Nồng độ HDL-C cao có liên quan đến giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, do đó việc nâng cao HDL-C là một mục tiêu trong dự phòng và điều trị rối loạn lipid máu.

Nhiều người cho rằng chỉ có người béo, người ăn nhiều dầu mỡ mới có nguy cơ cao. Nhưng sự thật là mỡ máu không "phân biệt hình thể". Một người có chỉ số BMI thấp, thân hình mảnh mai, vẫn có thể mang trong mình lượng mỡ máu cao, thậm chí nguy hiểm hơn vì chủ quan, không kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Các nguyên nhân phổ biến lý giải tại sao người gầy vẫn bị mỡ máu

Di truyền và yếu tố gia đình

Yếu tố di truyền đóng vai trò lớn trong việc chuyển hóa mỡ của cơ thể. Nếu trong gia đình có người từng bị mỡ máu cao, đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch,... thì nguy cơ bạn mắc phải sẽ cao hơn dù bạn không thừa cân. Nhiều trường hợp, người gầy nhưng vẫn bị rối loạn chuyển hóa lipid máu do một số rối loạn di truyền như tăng cholesterol máu có tính gia đình (Familial Hypercholesterolemia) gây tăng tổng hợp hoặc giảm thải trừ LDL-C qua thụ thể LDL.

Chế độ ăn thiếu cân bằng

Một số người gầy ăn uống ít, nhưng lại có xu hướng ăn lệch – tức là ăn ít rau, chất xơ, nhưng lại ăn nhiều đường, thực phẩm tinh chế (như bánh mì trắng, nước ngọt, trà sữa,…). Những thực phẩm này không làm tăng cân ngay lập tức nhưng sẽ gây rối loạn chuyển hóa, tăng chỉ số triglyceride trong máu. Thậm chí, một số người theo chế độ ăn chay không cân bằng, tiêu thụ nhiều dầu tinh chế và carbohydrate tinh bột tinh chế có thể làm tăng triglyceride máu.

Lối sống thiếu vận động

Nhiều người nghĩ rằng gầy đồng nghĩa với việc có thể "lười vận động" mà không ảnh hưởng gì đến sức khỏe. Tuy nhiên, hoạt động thể chất không chỉ giúp kiểm soát cân nặng mà còn cải thiện chuyển hóa chất béo, giảm LDL và tăng HDL (cholesterol tốt). Do đó, một người có cân nặng ổn định nhưng ít vận động vẫn có thể bị mỡ máu cao vì cơ thể không được kích thích để "đốt mỡ" hiệu quả.

Stress và thiếu ngủ

Căng thẳng kéo dài làm tăng hormone cortisol, khiến cơ thể tích trữ chất béo xấu và tăng sản xuất triglyceride. Thiếu ngủ, ngủ không sâu giấc cũng ảnh hưởng đến nhịp sinh học, tác động tiêu cực lên quá trình chuyển hóa mỡ. Đây là lý do tại sao nhiều người trẻ gầy, thường xuyên làm việc khuya, stress kéo dài nhưng lại bị chẩn đoán mỡ máu cao trong các cuộc khám sức khỏe định kỳ.

Lạm dụng rượu bia và đồ uống có cồn

Việc sử dụng rượu bia quá mức, kể cả ở những người gầy, là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến tăng triglyceride máu. Cồn khi vào cơ thể sẽ được chuyển hóa tại gan và tạo thành acetyl-CoA – tiền chất cho quá trình tổng hợp axit béo. Khi tiêu thụ rượu bia thường xuyên, gan sẽ ưu tiên chuyển hóa cồn thay vì các chất béo khác, dẫn đến sự tích tụ triglyceride trong máu và trong gan. 

Ngoài ra, rượu bia còn làm tăng quá trình phân giải mỡ tại mô mỡ, khiến acid béo tự do được huy động nhiều hơn và đi vào máu, làm nặng thêm tình trạng rối loạn lipid máu. Người gầy thường có tâm lý chủ quan vì không tăng cân sau khi uống rượu, tuy nhiên tác động âm thầm lên chuyển hóa lipid có thể diễn ra trong thời gian dài mà không biểu hiện rõ ràng.

Phòng ngừa và kiểm soát mỡ máu ở người có thể trạng gầy

• Thực hiện xét nghiệm định kỳ: Việc đánh giá nguy cơ mỡ máu cần dựa vào xét nghiệm sinh hóa máu định kỳ, đặc biệt ở những đối tượng có yếu tố gia đình, tiền sử bệnh lý tim mạch, tiểu đường hoặc ít vận động. Chỉ số cân nặng không phải là tiêu chí đủ để loại trừ nguy cơ.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ và hợp lý: Cần đảm bảo các nhóm chất được phân bổ khoa học, ưu tiên chất béo không bão hòa (như omega-3, dầu olive), hạn chế carbohydrate tinh chế, tăng cường chất xơ từ rau củ và ngũ cốc nguyên cám. Người gầy cũng cần tránh nhịn ăn kéo dài hoặc ăn uống không đều giờ, gây rối loạn chuyển hóa.
• Tăng cường hoạt động thể chất phù hợp thể trạng. Người gầy nên duy trì các hoạt động thể dục nhẹ đến trung bình như đi bộ nhanh, yoga, bơi lội hoặc đạp xe tối thiểu 150 phút mỗi tuần. Vận động giúp cải thiện chức năng tim mạch, thúc đẩy tiêu hao năng lượng và ổn định chuyển hóa lipid.
• Quản lý căng thẳng, cải thiện giấc ngủ: Ngủ đủ giấc (7 - 8 tiếng mỗi ngày), hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ và thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, hít thở sâu,... là biện pháp hỗ trợ cân bằng nội tiết và hạn chế tác động của stress lên hệ thống chuyển hóa.

Vấn đề tại sao người gầy vẫn bị mỡ máu là lời nhắc nhở về sự cần thiết của việc đánh giá sức khỏe dựa trên các chỉ số y khoa chứ không đơn thuần qua hình thể. Rối loạn lipid máu có thể xảy ra ở bất kỳ ai, bất kể chỉ số BMI, nếu tồn tại các yếu tố nguy cơ như di truyền, lối sống ít vận động, chế độ ăn uống không hợp lý hoặc rối loạn nội tiết. Do đó, việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, điều chỉnh chế độ sinh hoạt và áp dụng phương pháp phòng ngừa phù hợp là những yếu tố cần thiết để kiểm soát mỡ máu, ngay cả đối với những người có thể trạng gầy.