Mạch vành - Hệ thống mạch máu quan trọng và những điều cần biết

Tim là cơ quan thiết yếu, hoạt động không ngừng để duy trì sự sống. Và mạch vành chính là hệ thống "đường dẫn" giúp tim nhận đủ máu giàu oxy. Mạch vành đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng cơ tim, đảm bảo tim hoạt động ổn định mỗi ngày. Việc tìm hiểu về cấu tạo, chức năng và cách bảo vệ mạch vành không chỉ giúp nâng cao sức khỏe tim mạch mà còn giảm nguy cơ mắc bệnh.

Mạch vành là gì? Có vai trò gì?

Hệ thống mạch vành bao gồm các động mạch vành chính, chịu trách nhiệm cung cấp máu giàu oxy cho cơ tim. Hệ thống này tiếp nối với mạng lưới mao mạch và tĩnh mạch tim để đảm bảo sự trao đổi chất và dẫn lưu máu về tim. Mạch vành đóng vai trò sống còn trong việc nuôi dưỡng cơ tim. Nó giúp tim duy trì chức năng bơm máu đi khắp cơ thể. Nhờ hệ thống này, cơ tim nhận được lượng oxy cần thiết để hoạt động không ngừng nghỉ, ngay cả khi bạn đang nghỉ ngơi hay vận động.

Bên cạnh đó, mạch vành còn đảm bảo tuần hoàn máu ổn định, góp phần duy trì sức khỏe tổng thể. Nếu dòng máu qua mạch vành bị gián đoạn do tắc nghẽn hoặc xơ vữa, cơ tim sẽ thiếu oxy. Tình trạng này sẽ dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như đau thắt ngực hoặc nhồi máu cơ tim.

Vị trí và giải phẫu mạch vành

Mạch vành nằm ở đâu? Mạch vành chủ yếu nằm trên bề mặt tim, dưới lớp ngoại tâm mạc, với một số nhánh xuyên sâu vào cơ tim để tưới máu cho các lớp cơ tim. Các động mạch này chạy trên bề mặt của tim, giữa cơ tim và ngoại tâm mạc, đảm bảo cung cấp máu cho toàn bộ tế bào cơ tim. Cấu trúc mạch vành gồm những phần khác nhau với những nhiệm vụ riêng biệt:

Động mạch vành

Hệ thống động mạch vành - hệ thống mạch máu chính cung cấp máu giàu oxy và dưỡng chất cho cơ tim, gồm hai nhánh chính: Động mạch vành trái và động mạch vành phải.

Động mạch vành trái (LCA) xuất phát từ gốc động mạch chủ tại xoang Valsalva trái. Sau khi chạy một đoạn ngắn (1 - 3 cm), LCA phân thành hai nhánh chính:

• Động mạch liên thất trước (LAD): Cung cấp máu cho vách liên thất trước và một phần hệ thống dẫn truyền tim như bó His và nhánh trái.
• Động mạch mũ (LCx): Cung cấp máu cho thành bên và phần sau của tâm thất trái. Một số trường hợp có thêm nhánh phụ gọi là động mạch trung gian, chiếm khoảng 33% dân số.

Động mạch vành phải (RCA) xuất phát từ gốc động mạch chủ qua xoang Valsalva phải. RCA chạy dọc theo rãnh nhĩ thất phải, cung cấp máu cho tâm nhĩ phải, tâm thất phải, và một phần tâm thất trái. Các nhánh chính của RCA bao gồm:

• Động mạch nút xoang: Cấp máu cho nút xoang ở khoảng 60% dân số.
• Động mạch gian thất sau (PDA): Tưới máu cho thành sau và vách liên thất phía sau.
• Nhánh bờ phải: Nuôi dưỡng bờ tự do của tâm thất phải.

Hệ thống động mạch vành hoạt động liên tục để đáp ứng nhu cầu oxy cao của cơ tim, đảm bảo tim bơm máu hiệu quả đi khắp cơ thể.

Tĩnh mạch vành

Tĩnh mạch vành dẫn máu đã qua sử dụng từ cơ tim về xoang tĩnh mạch vành, sau đó đổ vào tâm nhĩ phải. Các tĩnh mạch chính bao gồm tĩnh mạch tim lớn, tĩnh mạch tim giữa, và tĩnh mạch tim nhỏ. Tất cả tạo thành mạng lưới phức tạp xung quanh tim. Tĩnh mạch tim lớn thu hồi máu từ phần trên của tim. Trong khi đó, các tĩnh mạch khác đảm bảo tuần hoàn máu từ các vùng khác nhau của cơ tim.

Mao mạch vành

Mao mạch vành là các mạch máu nhỏ nối giữa tiểu động mạch và tiểu tĩnh mạch. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc trao đổi oxy, chất dinh dưỡng, và chất thải giữa máu và tế bào cơ tim. Đây là nơi xảy ra quá trình chuyển hóa trực tiếp, đảm bảo cơ tim nhận đủ dưỡng chất để hoạt động hiệu quả.

Bệnh lý liên quan đến mạch vành

Một số tình trạng bệnh lý có liên quan đến mạch vành như:

Bệnh mạch vành

Bệnh mạch vành xảy ra khi các động mạch cung cấp máu cho cơ tim bị hẹp hoặc tắc nghẽn do sự tích tụ của mảng xơ vữa, bao gồm cholesterol, chất béo và canxi. Tình trạng này làm giảm lưu lượng máu và oxy đến cơ tim, gây ra các triệu chứng như đau thắt ngực, khó thở.

Hội chứng mạch vành cấp

Hội chứng mạch vành cấp là tình trạng giảm đột ngột lưu lượng máu qua động mạch vành, dẫn đến thiếu máu cục bộ hoặc hoại tử cơ tim. Hội chứng này bao gồm ba dạng chính: Đau thắt ngực không ổn định, nhồi máu cơ tim không ST chênh (NSTEMI), và nhồi máu cơ tim ST chênh lên (STEMI). Triệu chứng phổ biến nhất là đau ngực dữ dội, lan ra vai trái hoặc hàm, kèm theo buồn nôn, đổ mồ hôi và khó thở.

Chứng phình động mạch vành

Phình động mạch vành là tình trạng một đoạn của động mạch bị giãn rộng vượt quá 1,5 lần kích thước bình thường do thành mạch suy yếu. Khu vực phình to này có nguy cơ vỡ hoặc tạo huyết khối, gây tắc nghẽn dòng máu đến tim. Phình động mạch thường liên quan đến xơ vữa động mạch hoặc bệnh Kawasaki ở trẻ dưới 5 tuổi.

Dị tật dò động mạch vành

Dò động mạch vành là một dị tật bẩm sinh hiếm gặp trong hệ thống mạch máu của tim. Dò động mạch vành gây ra hiện tượng “ăn cắp máu”, khi máu chảy lệch khỏi đường nuôi cơ tim để rò vào buồng tim hoặc mạch lớn, làm giảm tưới máu cho cơ tim. Điều này gây khó thở, đau tức ngực và rối loạn nhịp tim.

Co thắt mạch vành

Co thắt mạch vành là tình trạng thu hẹp tạm thời của một hoặc nhiều động mạch do sự gia tăng trương lực thành mạch. Điều này dẫn đến giảm lưu lượng máu đột ngột về cơ tim, gây thiếu máu cục bộ hoặc nhồi máu cơ tim nguy hiểm.

Đau thắt ngực

Đau thắt ngực là triệu chứng phổ biến của bệnh lý liên quan đến mạch vành. Nó xảy ra khi nhu cầu oxy của cơ tim vượt quá khả năng cung cấp của động mạch bị hẹp. Cơn đau thường xuất hiện khi gắng sức hoặc căng thẳng tâm lý và giảm khi nghỉ ngơi hoặc dùng thuốc nitroglycerin.

Suy tim

Suy tim là biến chứng của bệnh mạch vành khi dòng máu nuôi dưỡng cơ tim bị giảm lâu dài, khiến cơ tim yếu đi và mất khả năng bơm máu hiệu quả. Người bệnh thường gặp triệu chứng khó thở khi gắng sức, phù chân, tiểu ít và cảm giác kiệt sức liên tục.

Nhồi máu cơ tim

Nhồi máu cơ tim xảy ra khi một đoạn động mạch bị tắc nghẽn hoàn toàn bởi cục máu đông hình thành trên các mảng xơ vữa. Tình trạng này gây hoại tử vùng cơ tim thiếu oxy, dẫn đến tổn thương vĩnh viễn nếu không được cấp cứu nhanh chóng. Triệu chứng điển hình gồm đau ngực dữ dội lan ra cánh tay trái, khó thở, vã mồ hôi và buồn nôn.

Xơ vữa động mạch vành

Xơ vữa động mạch vành là nguyên nhân chính gây bệnh lý về mạch vành do sự tích tụ của các chất béo trên thành bên trong động mạch, khiến lòng động mạch hẹp lại. Tình trạng này làm giảm lưu lượng máu nuôi dưỡng cơ tim, gây thiếu máu cục bộ dẫn đến đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim hoặc suy tim nếu không được điều trị kịp thời.

Cách bảo vệ sức khỏe mạch vành

Để bảo vệ sức khỏe mạch vành, dưới đây là những việc chúng ta nên làm:

• Ăn uống khoa học giúp giảm nguy cơ xơ vữa động mạch – nguyên nhân chính gây bệnh mạch vành. Bạn nên hạn chế thực phẩm chứa chất béo bão hòa như thịt đỏ, mỡ động vật, và đồ ăn chiên rán. Đồng thời, hãy tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và các loại cá giàu omega-3 để cải thiện lipid máu.
• Tập thể dục đều đặn ít nhất 150 phút mỗi tuần không chỉ giúp tăng tuần hoàn máu mà còn giảm cholesterol xấu, tăng cholesterol tốt, và kiểm soát cân nặng. Đây là những yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa bệnh lý mạch vành.
• Cần tránh các yếu tố nguy cơ gây bệnh mạch vành như: Hút thuốc lá, uống rượu bia, căng thẳng kéo dài…
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ, theo dõi thường xuyên các chỉ số như cholesterol, huyết áp, và đường huyết… giúp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn liên quan đến mạch vành.

Mạch vành là hệ thống động - tĩnh - mao mạch thiết yếu, đóng vai trò sống còn trong việc duy trì sức khỏe tim mạch. Hiểu rõ cấu tạo, chức năng và các yếu tố gây bệnh của mạch vành sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa những rủi ro tiềm ẩn.