Tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không? Thời điểm vàng để cứu chữa?

Tắc nghẽn mạch máu não không chỉ là nguyên nhân hàng đầu gây đột quỵ mà còn để lại di chứng nặng nề nếu không được xử lý kịp thời. Mỗi phút trôi qua, khoảng 1.9 triệu tế bào thần kinh có thể bị phá hủy do thiếu oxy và dinh dưỡng trong các trường hợp đột quỵ thiếu máu cục bộ. Vậy liệu tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không? Đâu là thời điểm vàng để cứu chữa cho bệnh nhân bị tắc mạch máu não.

Tắc nghẽn mạch máu não là gì?

Tắc nghẽn mạch máu não là tình trạng động mạch nuôi não bị tắc do cục máu đông (huyết khối) hoặc mảng xơ vữa bong tróc. Tắc nghẽn làm gián đoạn dòng máu giàu oxy đến các tế bào thần kinh. Hậu quả trực tiếp là thiếu máu cục bộ, dẫn đến đột quỵ (tai biến mạch máu não) và hoại tử mô não chỉ sau 3 - 5 phút nếu không được khơi thông mạch kịp thời.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đột quỵ do tắc mạch chiếm 80 - 85% tổng số ca đột quỵ, với 5,5 triệu ca tử vong/năm toàn cầu. Tại Việt Nam, ước tính 200.000 người bị đột quỵ mỗi năm, trong đó 50% để lại di chứng nặng như liệt, mất ngôn ngữ. Tắc mạch não không chỉ gây tổn thương thần kinh không hồi phục mà còn làm tăng 30 - 40% nguy cơ tái phát đột quỵ trong 5 năm đầu nếu không kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ.

Tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không?

Tắc nghẽn mạch máu não có thể chữa được nếu được phát hiện và can thiệp kịp thời. Tuy nhiên, khả năng phục hồi phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

Thời điểm phát hiện và can thiệp

Tắc nghẽn mạch máu não có thể chữa được nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng thời điểm. Trong 3 - 4.5 giờ đầu sau khởi phát, sử dụng thuốc tiêu sợi huyết (Alteplase) hoặc can thiệp cơ học (thrombectomy) giúp phá vỡ cục máu đông, khôi phục lưu thông máu, giảm đáng kể nguy cơ di chứng nghiêm trọng. Nếu điều trị trong 6 giờ, tỷ lệ phục hồi chức năng vận động và ngôn ngữ tăng gấp 3 lần. Ngược lại, trễ hơn 6 - 24 giờ, tế bào thần kinh hoại tử không hồi phục, dẫn đến liệt nửa người, mất trí nhớ. Nhận biết sớm dấu hiệu FAST là chìa khóa cứu sống bệnh nhân!

Vị trí và kích thước mạch máu não bị tắc

Tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không cũng phụ thuộc vào vị trí và kích thước mạch bị tắc. Tắc mạch nhỏ (nhánh động mạch não giữa) có tiên lượng tốt hơn do vùng tổn thương hẹp, triệu chứng thường nhẹ (yếu tay chân, nói ngọng). Tắc mạch lớn (động mạch cảnh/nền) có thể gây thiếu máu diện rộng, dẫn đến liệt nửa người, hôn mê, hoặc các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng khác. Tỷ lệ tử vong có thể lên đến 30 - 40% nếu không can thiệp.

Phương pháp điều trị tắc nghẽn mạch máu não

Trong vòng 0 - 4.5 giờ đầu xảy ra tắc nghẽn mạch máu não là "thời điểm vàng" để sử dụng thuốc tiêu sợi huyết rt-PA qua đường tĩnh mạch nhưng chống chỉ định với xuất huyết não. Rt-PA làm tan cục máu đông, khôi phục dòng máu não. Nhờ đó nó giúp 30 - 40% bệnh nhân phục hồi không di chứng.

Trong vòng 6 - 24 giờ tiếp theo: Với tắc mạch lớn (động mạch cảnh, động mạch nền), thủ thuật lấy huyết khối cơ học (thrombectomy) vẫn hiệu quả nếu vùng não tổn thương chưa lan rộng. Nghiên cứu DAWN/DEFUSE-3 cho thấy tỷ lệ thành công đạt 60 - 80%, ngay cả khi qua 6 giờ.

Sau 24 giờ xảy ra tắc mạch máu não, tổn thương não thường không hồi phục. Việc điều trị sẽ chuyển sang phục hồi chức năng (vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu) để cải thiện chất lượng sống.

Vậy tóm lại, với câu hỏi tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không, câu trả lời là hoàn toàn có thể nếu bệnh nhân được điều trị sớm và đúng cách.

Tiên lượng và di chứng tắc nghẽn mạch máu não

Tiên lượng và biến chứng sau đột quỵ phụ thuộc vào thời gian can thiệp, mức độ và vị trí tổn thương não, cũng như sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Khoảng 10 - 15% bệnh nhân can thiệp sớm (trong 4.5 giờ đầu) có thể phục hồi hoàn toàn chức năng thần kinh. Tuy nhiên, phần lớn trường hợp để lại di chứng nặng nề.

Có thể kể đến những di chứng thường gặp nhất ở bệnh nhân bị tắc nghẽn mạch máu não như:

• Liệt nửa người (gặp ở khoảng 50 - 60% bệnh nhân): Thường liên quan đến tắc mạch lớn (động mạch não giữa), gây mất khả năng vận động một bên cơ thể.
• Mất ngôn ngữ (gặp ở khoảng 20 - 30% bệnh nhân) và rối loạn nuốt (gặp ở khoảng 40 - 50% bệnh nhân): Tổn thương vùng Broca/Wernicke hoặc dây thần kinh số IX, X.
• Sa sút trí tuệ (gặp ở khoảng 30% bệnh nhân) và trầm cảm sau đột quỵ (gặp ở khoảng 40% bệnh nhân): Do tổn thương chất trắng, giảm dẫn truyền thần kinh serotonin.

Phục hồi chức năng tích cực (vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu) giúp cải thiện 40 - 50% khả năng độc lập sinh hoạt của người bệnh. Tiên lượng xấu thường gặp ở bệnh nhân lớn tuổi, có bệnh nền nặng hoặc tổn thương não lan rộng trên hình ảnh CT/MRI.

Phòng ngừa tắc nghẽn mạch máu não tái phát

Tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không? Câu trả lời là có, tuy nhiên tắc nghẽn vẫn có thể tái phát. Tỷ lệ tái phát tắc nghẽn mạch máu não khoảng 20 - 25% trong 5 năm nếu không kiểm soát yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, rung nhĩ. Phòng ngừa tắc nghẽn mạch máu não tái phát đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa kiểm soát bệnh nền, thay đổi lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ.

Kiểm soát bệnh nền

Người bệnh cần duy trì huyết áp dưới 140/90 mmHg để giảm áp lực lên thành mạch máu, giữ mức HbA1c dưới 7% đối với bệnh nhân tiểu đường và giảm LDL cholesterol xuống dưới 70 mg/dL để hạn chế nguy cơ hình thành mảng xơ vữa. Tình trạng mỡ máu cao có thể là nguyên nhân gây tắc nghẽn mạch máu não. Vì vậy, một số trường hợp có thể hỗ trợ điều trị bằng thuốc trị mỡ máu.

Dùng thuốc kháng đông và thay đổi lối sống

Theo WHO, 80% ca tái phát có thể ngăn ngừa bằng dùng thuốc kháng đông (nếu có rung nhĩ), statin và thay đổi lối sống. Chế độ ăn uống khoa học bao gồm giảm muối, tăng cường rau xanh, tăng cường thực phẩm giàu omega-3 giúp bảo vệ mạch máu và cải thiện tuần hoàn. Người bệnh nên tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, ưu tiên các bài tập vừa sức như đi bộ hoặc yoga. Đồng thời, họ cũng cần bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia để giảm nguy cơ đông máu và tổn thương mạch.

Theo dõi sức khỏe định kỳ

Theo dõi sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và phát hiện sớm tắc mạch máu não tái phát nếu có. Siêu âm động mạch cảnh định kỳ hỗ trợ đánh giá tình trạng xơ vữa hoặc hẹp mạch. Khám thần kinh mỗi 6 tháng/lần giúp theo dõi chức năng não bộ.

Với những thông tin trên đây, hy vọng bạn đã giải đáp được thắc mắc tắc nghẽn mạch máu não có chữa được không. Tắc nghẽn mạch máu não có thể chữa được nếu can thiệp sớm và đúng phương pháp. Thời gian can thiệp sớm quyết định khả năng hồi phục. Vì vậy, các dấu hiệu tắc nghẽn mạch máu não cần được phát hiện càng sớm càng tốt.