Sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách giúp bạn thoát khỏi nguy hiểm!

Sơ cứu đột quỵ là kỹ năng quan trọng mà bất kỳ ai cũng nên biết để có thể ứng phó kịp thời khi người thân hoặc người xung quanh gặp tình huống nguy hiểm này. Nhận biết dấu hiệu đột quỵ, giữ bình tĩnh và thực hiện các bước sơ cứu đúng cách sẽ giúp bệnh nhân có cơ hội được cứu sống và phục hồi tốt hơn trong quá trình điều trị chuyên sâu sau đó.

Yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ là gì?

Nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ, bao gồm cả yếu tố không thay đổi và bệnh lý.

Yếu tố không thay đổi

Những yếu tố này thường liên quan đến sinh lý như:

• Tuổi tác: Nguy cơ tăng dần sau 55 tuổi.
• Giới tính: Nam giới có nguy cơ đột quỵ cao hơn so với nữ giới.
• Tiền sử gia đình: Có người thân từng bị đột quỵ làm tăng nguy cơ.
• Chủng tộc: Người da màu, đặc biệt người Mỹ gốc Phi, có nguy cơ cao hơn.

Yếu tố bệnh lý

Một vài bệnh lý có thể làm tăng khả năng bị đột quỵ, bao gồm:

• Tiền sử đột quỵ: Người từng bị đột quỵ có nguy cơ tái phát cao, đặc biệt trong vài tháng đầu. Nguy cơ này có thể kéo dài đến 5 năm và giảm dần theo thời gian.
• Đái tháo đường: Tình trạng rối loạn đường huyết làm tổn thương mạch máu, tăng khả năng đột quỵ.
• Bệnh tim mạch: Những người mắc bệnh tim có nguy cơ đột quỵ cao hơn người khỏe mạnh.
• Cao huyết áp: Gây tổn thương thành động mạch, hình thành cục máu đông, dẫn đến tắc nghẽn hoặc xuất huyết não.
• Thừa cân, béo phì: Làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như cao huyết áp, mỡ máu và tim mạch - đều là yếu tố nguy cơ đột quỵ.
• Hút thuốc lá: Làm hỏng thành mạch, tăng xơ vữa động mạch và huyết áp. Người hút thuốc có nguy cơ đột quỵ gấp đôi người không hút.
• Lối sống không lành mạnh: Chế độ ăn thiếu khoa học, ít vận động, sử dụng rượu bia và chất kích thích làm tăng nguy cơ đột quỵ.

Ngoài ra mỡ máu cao cũng là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến tình trạng đột quỵ, do cholesterol dư thừa dễ tích tụ trong thành mạch máu, tạo ra mảng xơ vữa và gây tắc nghẽn dòng máu lên não. Khi dòng máu bị cản trở, nguy cơ xảy ra đột quỵ thiếu máu não hoặc đột quỵ xuất huyết sẽ tăng cao. Do đó, việc kiểm soát mỡ máu bằng chế độ ăn uống lành mạnh, tập luyện đều đặn và điều trị bằng thuốc theo chỉ định bác sĩ là những biện pháp cần thiết để phòng ngừa đột quỵ hiệu quả.

Dấu hiệu nhận biết tình trạng đột quỵ cần sơ cứu ngay

Đột quỵ thường xảy ra một cách đột ngột khi người bệnh đang làm việc hoặc sinh hoạt bình thường. Lúc này, các dấu hiệu rối loạn thần kinh khu trú bất ngờ xuất hiện. Tình trạng này có thể khởi phát và đạt mức độ nghiêm trọng ngay từ đầu, thường gặp trong xuất huyết não, hoặc tiến triển tăng dần theo từng nấc, phổ biến ở nhồi máu não.

Một số triệu chứng thần kinh khu trú thường gặp có thể kể đến như:

• Liệt nửa người hoặc vận động vụng về ở một bên cơ thể: Biểu hiện của tổn thương hệ thần kinh trung ương, thường thấy trong các bệnh lý như đột quỵ hoặc các rối loạn thần kinh vận động.
• Liệt đối xứng: Tình trạng liệt xảy ra ở cả hai bên cơ thể, thường liên quan đến các rối loạn thần kinh nghiêm trọng như viêm tủy sống hoặc bệnh lý thần kinh trung ương.
• Nuốt khó và rối loạn thăng bằng: Các triệu chứng này thường liên quan đến tổn thương ở khu vực não hoặc tủy sống, ảnh hưởng đến các chức năng cơ bản như nuốt và duy trì thăng bằng cơ thể.
• Liệt dây thần kinh số VII trung ương: Biểu hiện của tổn thương ở vùng não kiểm soát cơ mặt, dẫn đến liệt một phần hoặc toàn bộ cơ mặt, đôi khi kèm theo khó nói hoặc khó cử động cơ mặt.
• Rối loạn ngôn ngữ: Bao gồm các vấn đề như nói khó, không hiểu lời người khác, khó diễn đạt ý tưởng, cùng với các khó khăn trong đọc, viết và tính toán, thường gặp trong các rối loạn ngôn ngữ do tổn thương não.
• Biểu hiện tiền đình: Các triệu chứng như chóng mặt, đau đầu dữ dội và rung giật nhãn cầu có thể xuất hiện trong các rối loạn về chức năng tiền đình, gây khó khăn trong việc duy trì thăng bằng.
• Rối loạn tư thế hoặc nhận thức: Các triệu chứng như khó thực hiện những thao tác quen thuộc (ví dụ như mặc quần áo, đánh răng), hay quên, không định hướng được không gian có thể là dấu hiệu của các bệnh lý thần kinh, đặc biệt là trong các tình trạng suy giảm nhận thức hoặc rối loạn chức năng vận động.
• Các rối loạn khác: Bao gồm các vấn đề về ý thức, cơ vòng (như rối loạn tiểu tiện, đại tiện) và rối loạn thần kinh thực vật, có thể xuất hiện trong các bệnh lý thần kinh hoặc tổn thương hệ thần kinh tự động.

Tùy từng trường hợp, người bệnh có thể gặp một hoặc nhiều triệu chứng trên. Tuy nhiên, để nhận biết nhanh và kịp thời, nguyên tắc FAST là công cụ quan trọng giúp phát hiện dấu hiệu cảnh báo sớm của đột quỵ:

• F (Face - Khuôn mặt): Quan sát xem một bên mặt có bị xệ xuống hoặc sụp mí không.
• A (Arms - Tay): Yêu cầu người đó giơ cả hai tay - nếu một tay không thể nâng lên hoặc rơi xuống, đó là dấu hiệu cảnh báo.
• S (Speech - Lời nói): Kiểm tra xem họ có nói ngọng, nói lắp hoặc khó hiểu không.
• T (Time - Thời gian): Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào trong số 3 dấu hiệu trên, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức.

Ngay cả khi các triệu chứng chỉ kéo dài trong vài phút hoặc vài giờ, người bệnh vẫn cần được đưa đến cơ sở y tế khẩn cấp. Điều này có thể là dấu hiệu của một cơn đột quỵ nhẹ hoặc cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA), và cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo cơn đột quỵ nghiêm trọng có thể đang đến gần.

Cách sơ cứu đột quỵ tại nhà đúng cách

Đột quỵ có thể xảy ra bất ngờ, khiến người bệnh mất thăng bằng, bất tỉnh hoặc ngã xuống. Nếu nghi ngờ bản thân hoặc người xung quanh bị đột quỵ, hãy nhanh chóng và bình tĩnh thực hiện các bước sơ cứu sau:

Bước 1: Liên hệ với cấp cứu ngay lập tức

Nếu bạn đang gặp triệu chứng đột quỵ, hãy nhờ người khác gọi giúp và cố gắng giữ bình tĩnh. Nếu bạn đang hỗ trợ người bị đột quỵ, nhanh chóng gọi dịch vụ y tế khẩn cấp. Trong lúc chờ, đặt người bệnh ở nơi thoáng, nới lỏng quần áo để tạo sự thoải mái. Với trẻ nhỏ, nên để trẻ nằm nghiêng, đầu nâng nhẹ và theo dõi đề phòng nôn ói.

Bước 2: Tiến hành sơ cứu cho người bệnh trong lúc chờ xe cấp cứu

Trong lúc chờ sự giúp đỡ từ y tế, bạn cần tiến hành sơ cứu thông qua các bước:

• Kiểm tra nhịp thở. Nếu người bệnh không thở, tiến hành hô hấp nhân tạo.
• Nếu khó thở, nới lỏng các vật dụng bó sát như khăn, cà vạt, thắt lưng...
• Nếu ngừng tim, thực hiện ép tim ngoài lồng ngực.
• Dùng khăn quấn quanh ngón tay để lấy đờm, dãi trong miệng; tháo răng giả (nếu có), tuyệt đối không đặt vật gì vào miệng người bệnh.
• Giữ ấm bằng cách đắp chăn nhẹ.
• Trấn an và khuyến khích người bệnh giữ bình tĩnh.
• Nếu có liệt tay chân, cần nhiều người hỗ trợ khi di chuyển bệnh nhân.
• Quan sát kỹ các biểu hiện để theo dõi diễn tiến.

Bước 3: Ghi nhớ và cung cấp thông tin cho nhân viên y tế

Hãy lưu ý những biểu hiện khởi phát, thời gian xuất hiện triệu chứng, người bệnh có bị ngã, đập đầu hay không... để cung cấp đầy đủ cho nhân viên y tế khi họ đến hỗ trợ.

Những điều cần tránh khi sơ cứu người bị đột quỵ

Để đảm bảo an toàn cho người bệnh, cần tránh những điều sau khi sơ cứu cho người bị đột quỵ:

• Không để nạn nhân nằm ngửa: Thay vào đó, hãy đặt người bệnh nằm nghiêng để phòng tránh nguy cơ sặc nếu có nôn ói. Tư thế này giúp dịch nôn thoát ra ngoài dễ dàng và ngăn ngừa tắc nghẽn đường thở. Nếu để nằm ngửa, lưỡi có thể tụt về phía sau gây bít đường thở, đặc biệt nếu người bệnh rơi vào trạng thái hôn mê.
• Không cho ăn, uống hay tự ý dùng thuốc: Việc cố gắng cho người bệnh ăn hoặc uống có thể gây sặc, nghẹn hoặc làm tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn.
• Tuyệt đối không dùng kim chích đầu ngón tay hoặc ngón chân: Đây là quan niệm dân gian sai lầm, không có cơ sở khoa học và có thể gây tổn thương không cần thiết.
• Không cạo gió: Cạo gió không giúp cải thiện tình trạng đột quỵ và có thể làm chậm trễ việc đưa người bệnh đến cơ sở y tế.
• Không để bệnh nhân nằm yên một chỗ quá lâu: Hãy nhanh chóng gọi cấp cứu và chuẩn bị đưa người bệnh đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được điều trị kịp thời. Thời gian là yếu tố quyết định trong việc cứu sống và giảm thiểu di chứng do đột quỵ.

Một số câu hỏi về sơ cứu đột quỵ

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp trong quá trình sơ cứu người bị đột quỵ:

Sơ cứu đột quỵ có thật sự giúp cứu sống người bệnh không?

Câu trả lời là có. Việc sơ cứu đúng cách và kịp thời có thể làm giảm đáng kể nguy cơ tử vong và di chứng do đột quỵ. Tuy nhiên, sơ cứu cần được thực hiện chính xác và nhanh chóng, theo đúng hướng dẫn. Tuyệt đối không thực hiện các biện pháp dân gian như cạo gió, chích máu đầu ngón tay hoặc tự ý cho bệnh nhân uống thuốc, vì có thể làm trì hoãn thời gian tiếp cận dịch vụ y tế chuyên môn - yếu tố then chốt trong điều trị đột quỵ.

Tất cả các trường hợp đột quỵ có sơ cứu giống nhau không?

Không. Đột quỵ gồm hai dạng chính là nhồi máu não (do tắc mạch máu, chiếm khoảng 80%) và xuất huyết não (do vỡ mạch máu não). Mỗi dạng đột quỵ sẽ có cách xử trí huyết áp khác nhau, đặc biệt trong giai đoạn cấp cứu ban đầu.

Với đột quỵ xuất huyết não, việc hạ huyết áp là cần thiết để hạn chế tình trạng chảy máu lan rộng. Tuy nhiên, không được tự ý cho bệnh nhân dùng thuốc hạ áp ngậm dưới lưỡi hoặc bất kỳ loại thuốc nào khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ. Nếu huyết áp hạ quá nhanh hoặc quá thấp, tình trạng bệnh có thể trở nên nguy hiểm hơn và khó kiểm soát.

Vì vậy, điều quan trọng nhất là nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất, nơi có đầy đủ thiết bị và bác sĩ chuyên môn để xử trí kịp thời.

Thời gian vàng trong sơ cứu và điều trị đột quỵ là bao lâu?

Thời gian vàng để cấp cứu bệnh nhân là 3 - 4,5 giờ đầu sau khi xuất hiện dấu hiệu đột quỵ. Đây là giai đoạn quan trọng để sử dụng thuốc tiêu huyết khối đường tĩnh mạch cho bệnh nhân đột quỵ do thiếu máu não. Ngoài ra, trong vòng 24 giờ đầu, bệnh nhân có thể được can thiệp bằng phương pháp lấy huyết khối cơ học, tùy vào vị trí tổn thương trong não. Can thiệp trong "thời gian vàng" giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị, hạn chế tối đa nguy cơ tàn tật và tăng cơ hội phục hồi cho người bệnh.

Sơ cứu đột quỵ đúng cách và kịp thời có thể tạo ra sự khác biệt giữa sự sống và cái chết, giữa phục hồi và để lại di chứng nặng nề. Vì vậy, việc trang bị kiến thức về sơ cứu đột quỵ là điều vô cùng cần thiết để mỗi người có thể chủ động xử lý khi tình huống khẩn cấp xảy ra, góp phần bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho bản thân và những người xung quanh.